Ηλίας Πετρόπουλος: ένας «beatnik ρεμπέτης»

Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας

Μέσα στη μετεμφυλιακή ελληνική πραγματικότητα και δη στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ο πολυπράγμων Ηλίας Πετρόπουλος (26 Ιουνίου 1928 – 3 Σεπτεμβρίου 2003) έκανε την πρώτη του εμφάνιση. Όταν η πολιτική πόλωση ήταν ο κανόνας και η όποια εναλλακτική φωνή πολεμιόταν τόσο από τους κομματικούς ινστρούχτορες όσο και από τους, πάντα τυπικούς στην κατάκριση, συνδαιτυμόνες του καθωσπρεπισμού.

Ο συγγραφικός του άθλος ήταν το να αποτυπώσει, με έναν καθόλου εξωραϊστικό τρόπο, αλλά βαθύτατα εμβαπτισμένο στην κοινωνική πραγματικότητα, τον κόσμο, που είχαν προσχώσει όλοι «κάτω από το χαλάκι», όπως αυτός τον έβλεπε. Ασχολήθηκε, λόγω αυτού, με το «περιθώριο», με όλους αυτούς δηλαδή που δεν συνάδουν με την «κανονικότητα» της εκάστοτε εποχής, ακόμη και αυτής των όσων δείχνουν υποκριτικά ότι νοιάζονται για αυτούς.

«Χρησιμοποιώ την λαογραφία σαν πολιτικό όπλο. Μένοντας στην Ελλάδα έκανα κλεφτοπόλεμο. Η φυγή μου στην Γαλλία μού έδωσε τη δυνατότητα να εκσφενδονίζω τα βιβλία μου σαν χειροβομβίδες». Andro.gr

Από την ανθρωπογεωγραφία της ανθρωπολογικής λαογραφίας του πέρασαν οι ρεμπέτες, οι ομοφυλόφιλοι, οι τρανσέξουαλ, οι πόρνες, οι χασικλήδες, οι ληστές, οι εγκληματίες και γενικά κάθε είδους αδικημένος και ταυτοχρόνως «απόκληρος» για την τότε κοινωνία. Δεν είναι τυχαίοι, λοιπόν, οι τίτλοι των βιβλίων του, διαλέγοντας μερικούς: Ρεμπέτικα τραγούδια, Το μπουρδέλο, Καλιαρντά, Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτεςΠαροιμίες του υποκόσμου κ.λπ. Με δικά του λόγια, ο υπόκοσμος αποτελεί «ενεργό τμήμα του κοινωνικού σώματος», το οποίο, μάλιστα είναι «κύριος φορεύς των ελληνικών παραδόσεων, μα και συνεχίζει την δημιουργία νέων» (Καλιαρντά, σελ. 11).

Lifo.gr

Πέρα όμως από ιδιότυπος λαογράφος υπήρξε και ιδιόμορφος ποιητής. Τα ποιήματα χαρακτηρίζονται από αυτήν τη μελαγχολική αύρα των αιώνια «καταραμένων» Γάλλων αλλά και την καυστική, ρευστή πνευματικότητα των νεο-μποέμ της Μπιτ κίνησης στην Αμερική. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο Γκίνσμπεργκ ξεπροβάλλει στους στίχους του, «Για σου, Γκίνσμπεργκ», αναφωνεί εξάλλου ο ίδιος ο Πετρόπουλος στο εκτενές ποίημά του «In Berlin» (Ποιήματα, σελ. 114).

Στην ποιητική θεματολογία του, πολλές φορές, καθημερινές σκηνές συμπλέκονται με στιγμές από την παγκόσμια ιστορία, μέσα σε έναν διάκοσμο όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έχει το ανθρώπινο σώμα ως ολότητα και η κοινωνική οντολογία των ανθρώπων. Ενώ η γλώσσα του που εκκινεί στα αρχικά ποιήματά του με κάποιους πιο καθαρευουσιάνικους τύπους, από επιλογή του, απολήγει τελικά στα μετέπειτα ποιήματά του σε μια πιο λαϊκότροπη έκφραση. Πρέπει επίσης να πούμε ότι τα ποιήματα αυτά ως σύνολο γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν πέρα από τη μορφή μικρής κυκλοφορίας συλλογών, και ως εισαγωγές σε λευκώματα ζωγραφικής (όπως των Παύλου Μοσχίδη και Κώστα Τσόκλη), και ως κείμενα που συμπεριλήφθηκαν σε συλλογικούς τόμους.

Τα ρεμπέτικα τραγούδια, το κλασικό βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου, με αφιέρωση στον Olivier Goetz. Βλ. Autour d’ ici – le blog d’Olivier Goetz. Lifo.gr

Πιο συγκεκριμένα και παίρνοντας μια πιο αντιπροσωπευτική εικόνα από αυτά, παρατηρούμε ότι στην αρχική ενότητα των ποιημάτων του με τίτλο «Λόγος επικήδειος», αναφέρεται στα ρεμπέτικα, με τα οποία έχει ασχοληθεί ούτως ή άλλως επισταμένως. Αυτά εισάγονται μέσω της παραληρηματικής ποιητικής φόρμας του Πετρόπουλου, ως τραγούδια παρηγοριάς, ως «άσματα των πληγωμένων» που δεν «τραγουδούσαν οι σκληρόκαρδοι», αντικατοπτρίζοντας μελαγχολικά τα ανθρώπινα και φέρνοντάς τον ενώπιον της υπαρξιακής αγωνίας του έρωτα και του θανάτου («η θέση μου είναι στο νεκροταφείο», σελ. 19), που τόσο διαποτίζει την ποίησή του.

lifo.gr

Αυτή βέβαια η τάση συνεχίζεται και στο σχετικό με το θέμα τής αυτοεκμηδένισης εκτενές ποίημά του «Αυτοκτονία», όπου ο αυτόχειρας-αυτοκτόνος μετατρέπεται κατά τα λόγια του Πετρόπουλου σε ένα αναρχικό ήρωα, που βαδίζει σε έναν δρόμο που δεν είναι κατανοητός για τους περισσότερους («ο αυτόχειρ χαράττει βασιλικήν οδόν βαδίζει», σελ. 59). Καθώς αυτός, έχοντας συναίσθηση της πράξης του, αρνείται τους πάντες και τα πάντα, ακόμη και τον ίδιο τον εαυτό του, σπάζοντας ξαφνικά τον αιώνιο κύκλο της ύπαρξης και φτάνοντας αυτόβουλα στην άβυσσο (Nada, Nihil, Μηδέν).

Χωρίς αυτό να σημαίνει παρά ταύτα, παρότι ξέρει καλά την εφήμερη φύση της ανθρώπινης κατάστασης («Η απαισιοδοξία είναι απόδειξη ανθρωπιάς», από το «Λόγος Επικήδειος» σελ. 26) – από όπου πηγάζει και η απόρριψή του για τη μαζική κουλτούρα, ότι δεν υμνεί τη χαρά του έρωτα και δη το άμεσο πιο σωματικό του κομμάτι αυτού, θυμίζοντάς μας αρκετά τον Μπουκόφσκι στις έντονες κορυφώσεις των περιγραφών του. Ειδικά στις ποιητικές ενότητες «Σώμα», «In Berlin» και «Πέντε ερωτικά ποιήματα», όπου το ανθρώπινο σώμα και το σεξ φανερώνονται σε όλες τις διαστάσεις τους, ωμά, απροκάλυπτα και αληθινά. Αυτό συνδέεται, βέβαια, και με την αντίληψή του ότι το γυμνό σώμα ως τέτοιο έχει αδικηθεί και περιοριστεί κατά καιρούς από διάφορες μορφές θρησκευτικού ή μη σκοταδισμού, παρόλο που μέσω αυτού αναγεννούνται και εμπνέονται οι τέχνες και δη η ποίηση («Τσιτσολίνας Εγκώμιον» σελ. 145).

“Είμαι με τον Διάβολο. Σε καμιά περίπτωση με τον Θεό. Ο Θεός είναι κυβέρνηση. Αν βρίσκω κάτι συμπαθητικό είναι ο Διάβολος, ποτέ ο Θεός”. Andro.gr

Κλείνοντας, το μικρό αυτό σημείωμα για τον Ηλία Πετρόπουλο, πρέπει να ειπωθεί ότι έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο που μπορεί να χαρακτηριστεί ταυτόχρονα ως άγιος και αλήτης, κυνικός και ανθρωπιστής, υμνητής του περιθωρίου και αριστοκράτης. Ένας αντιφατικός άνθρωπος από τη γη του Πυρός και του αιώνιου Μεσημεριού, που αντίκρισε τον σύγχρονό του άνθρωπο μακριά από φκιασίδια και ωραιοποιήσεις. Όσον αφορά δε την ένταξή του στην ελληνική μπιτ σκηνή (Μεϊμάρης, Πούλιος, Πουλικάκος, Χρηστάκης κ.ά.) αυτό γίνεται δίχως ενδοιασμό, καθότι η ποιητική φόρμα που χρησιμοποιεί με τα παραληρηματικά και κάπως άναρχα σχήματα έκφρασής της, σηματοδοτεί μια κοντινή στο γκινσμπεργκικό και κερουακικό σύμπαν (όπως αυτό αποτυπώνεται χαρακτηριστικά λ.χ. στο «Ουρλιαχτό» και στο ποιητικό τμήμα του «Μπιγκ Σερ») γλώσσα, ιδιαίτερα δε στις πιο έντονες και εκφραστικές στιγμές της.

Andro.gr
Σύντομο βιογραφικό

Ο Γιώργος Δρίτσας γεννήθηκε το 1994 στην Κόρινθο. Είναι απόφοιτος του Φ.Π.Ψ. (Φιλοσοφία, Παιδαγωγική, Ψυχολογία) της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, στο οποίο και συνέχισε τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές του. Το 2016 εξέδωσε την ποιητική συλλογή Η ηχώ του Ζαρατούστρα, σε μορφή αυτοέκδοσης, ενώ από τις εκδόσεις Οδός Πανός κυκλοφορούν οι, κοινής θεματικής, ποιητικές συλλογές του σκιά θανάτου (2022) και το ματωμένο όνειρο (2023), με παλιά και νέα ποιήματά του. Ποιήματα και διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε διαδικτυακά και έντυπα περιοδικά και ανθολογίες.