Η
αγαπητική οικειότης των παθών
Μια
κριτική προσέγγιση στη συλλογή διηγημάτων
του Κώστα Ακρίβου,
‘Σφαίρα
στο Βυζί’
(Εκδόσεις
Μεταίχμιο)
Της
Εύης Κουτρουμπάκη
Είναι
λίγες οι φορές που στη Λογοτεχνία ο homo
scriptor
τολμά να κοιτάξει στα μάτια τους ήρωες
του, να καταβυθιστεί στο πάθος που τους
καίει τα σωθικά και να αναμετρηθεί μαζί
τους, προσδίδοντάς τους λογοτεχνικές
συμπεριφορές και ιδιότητες που αφορούν
τον πόνο του πόθου και της εγκατάλειψης.
Θα
ήταν σκόπιμο να τονιστεί εδώ η διαφορά
μεταξύ των όρων «ερωτισμός», «πορνογραφία»,
και «χυδαιότητα»1.
Με
βάση τα συχνάκις κρατούντα συντηρητικά
αναγνωστικά ειωθότα, συλλήβδην
ομαδοποιούνται στην ίδια κατηγορία
βιβλία τα οποία διαφέρουν δομικά,
νοηματικά και λογοτεχνικά εξ αφορμής
και μόνον της αφόρμησης τους που
δύναται να είναι μία κοινή ερωτική
φαντασίωση.
Μπορεί
κάποιος να χαρακτηρίσει ως χυδαία,
αριστουργηματικά αναγνώσματα όπως «Το
προσκυνητάρι της σάρκας»
της
Li
Yu
(γραμμένο στην Κίνα του 17ου
αιώνα), τις
«120 Μέρες των Σοδόμων» του Marquis
de
Sade, τον «Εραστή
της λαίδης Τσάτερλι» του
D.
H.
Lawrence,
την
«Ερωμένη της» της
Ντόρας
Ρωζέττη
(γραμμένο
το 1929), τον
«Τροπικό
του Καρκίνου»
του
Henry
Miller,
τη
«Μαύρη
πέρλα» της
Loulou
Morin,
τη
«Λολίτα»
του Vladimir
Nabokov,
το
«Μεγάλο
Ανατολικό»
του Ανδρέα Εμπειρίκου,
«Τα
μαύρα φεγγάρια του έρωτα» του Pascal
Bruckner
ή την «Ιστορία
του ματιού»
του Georges
Bataille;
Ειδικά
για τον τελευταίο ο Δημήτρης Δημητριάδης
φοβούμενος πως η «Ιστορία του ματιού»
θα παραναγνωστεί και έχοντας πλήρη
συνείδηση των τρόπων ανάγνωσης, σχεδόν
πενήντα χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευση,
στην εισαγωγή του, θεωρεί επιβεβλημένη
μια μορφή προετοιμασίας του αναγνώστη
για αποφυγή τυχόν παρερμηνειών του
έργου2.
Στη
συλλογή διηγημάτων Σφαίρα
στο βυζί
του Κώστα Ακρίβου, ένα από τα αξιολογότερα
δείγματα της σύγχρονης νεοελληνικής
πεζογραφίας, ο αναγνώστης συναντά οικεία
ιστορικά και λογοτεχνικά πρόσωπα
ενταγμένα σε ένα πλασματικό λογοτεχνικό
πεδίο δράσης που έχει δημιουργήσει ο
συγγραφέας, ο οποίος ανατρέπει ή
συμπληρώνει, λογοτεχνική αδεία, δυνητικές
στη σφαίρα του ερωτικού φαντασιακού,
ερωτικές σκηνές και συνευρέσεις.
Οι
ήρωες του, ο Κολοκοτρώνης ή ο James
Joyce
και πλείστοι άλλοι επώνυμοι, αναμετρώνται
με τον πανάρχαιο πόθο, απροστάτευτοι
και αβοήθητοι στον πόνο3,
εισβάλλοντας με αδηφάγα ορμή στην
επικράτεια του έρωτα.
Στα
διηγήματα αυτά ο Ακρίβος διαπραγματεύεται
τη σχέση του υποκειμένου με τη
σεξουαλικότητα του, οπτικοποιώντας με
θαυμαστό τρόπο τη γλώσσα και δημιουργώντας
με αρχιτεκτονική ακρίβεια πλείστες
όσες εικόνες της επιθυμίας, καθώς
τα
δαιμόνια περιτριγυρίζουν τη σάρκα, που
ζητά να χορτάσει το γερασμένο της
«σφρίγος». Εικόνες στις οποίες οι
επιφανείς ήρωές του υπάρχουν μόνο μέσα
από το ερωτικό βλέμμα του επινοημένου
Άλλου4.
Στο
modus
scribendi
του Ακρίβου, οι δυνητικοί εραστές είναι
αγάλματα υψηλής θερμοκρασίας και ως
τέτοιους τους αντιμετωπίζει. Αγάλματα
με ζωώδη κυματισμό που ο έρωτας δεν τα
ταξινομεί αλλά τα αποδιοργανώνει,
αδιαφορώντας για κάθε λογής επικριτικούς
ψιθύρους που μπορεί να επισύρουν5.
Σπάζει
το κέλυφος του καθωσπρεπισμού εντός
του οποίου οχυρώνουμε μέσα σε εξουσιαστικά
πλέγματα τον ανεξερεύνητο εαυτό μας,
έναν εαυτό που ούτε καν διανοούμαστε
να εξερευνήσουμε την τρωτή του δύναμη,
το βυθό και την καθαρότητα του.
Οι
ήρωες του χιμαιροκυνηγοί που καταλαμβάνονται
από ερωτική μάνητα, αιχμάλωτοι στο θόλο
επιρροής του πάθους τους, ομνύουν στο
όνομα της ιερής Δίψας6,
επιζητούν φιλιά που σκάβουν τη σάρκα,
και εν τέλει καταρρέουν7
καθώς ο πόθος τούς καταπίνει.
Ο
Κολοκοτρώνης, ο Joyce,
η Yursenar
και η Μπουμπουλίνα, ο Thomas
Mann
και ο Καζαντζάκης, «μπεάτοι
ή της μη συμμορφώσεως οι Άγιοι»
παρασυρμένοι
«απ’ τις κραυγές του γλυκασμού των
συνουσιαζομένων και από τους στεναγμούς
της ηδονής…ερωτικοί και υψιτενείς8»
πορεύονται προς τη βαθειά επικράτεια
της καρδιάς.
Η
συλλογή των διηγημάτων Σφαίρα
στο βυζί
αποτελεί μια από τις λυρικότερες σπονδές
στη ζώπυρη σαρκολατρεία, μια σπονδή στο
εσώτερο εγώ που δεν ποθεί με μέτρο, που
δεν κάνει τους λελογισμένους υπολογισμούς9,
που αρέσκεται να κρημνοβατεί, που δε
βουλιάζει στην ομοιότητα σαν μυστικό
που εξομολογείται για να ξεθυμάνει10.
Κι
όλα αυτά σε πλείστες όσες ελικοειδείς
περιστροφές της γλώσσας -από τη δημώδη,
την ιδιωματική μέχρι και την καθαρεύουσα-
με λέξεις υποτελείς στο βασίλειο του
συγγραφέα .
Ο
Κώστας Ακρίβος ηδονικά εκτιθέμενος σ’
αυτό του το βιβλίο11,
με τη βαθειά θεωρητική σκευή την οποία
διαθέτει και με έναν διευρυμένο
συναισθηματικό ορίζοντα, αποχρωματίζει
το φαιόχρουν της υποκριτικής ευπρέπειας
της καθημερινότητας, για να την εμβαπτίσει
στο «πυρφόρο κάμα12»
του κόκκινου του Rothko,
μετατρέποντας τα διηγήματα αυτά σε ένα
πέτρινο γεφύρι που ενώνει αριστουργηματικά
την ποίηση με την πεζολογία.
————————————————————-
1
Gilles Mayné, Eroticism
in Georges Bataille & Henri Miller,
Birmingham, Summa, 1993, σ. 1-6.
2
Δημήτρης Δημητριάδης, «Εισαγωγή: Η
πρόστυχη κατεύθυνση», Bataille,
Η
ιστορία του ματιού.
σ. 9 «Ο Georges
Bataille,
πρέπει να το πούμε από την πρώτη κιόλας
στιγμή, δεν είναι, και με κανένα τρόπο
δεν θα μπορούσε να είναι, απολογητής
της σεξομανίας ούτε απόστολος του
ελαφρού και διασκεδαστικού έρωτα· […]
σκοπός του δεν είναι να προκαλέσει ή
να ερεθίσει όπως κάνουν ορισμένα έντυπα
που η σχέση τους με τον Μπατάιγ είναι
ίδια με τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα
σ’ έναν έσχατα ανυποψίαστο άνθρωπο
και σ’ έναν βασανιστικά κι εξουθενωτικά
υποψιασμένο.»
3
«Ποτέ δεν είμαστε πιο απροστάτευτοι
στον πόνο από όταν αγαπούμε, ποτέ πιο
αβοήθητα δυστυχισμένοι από όταν έχουμε
χάσει το αγαπημένο αντικείμενο ή την
αγάπη του». S.
Freud,
Ο
πολιτισμός πηγή δυστυχίας,
σ. 37.
4
«Τι είναι το έργο Τέχνης αν όχι το βλέμμα
ενός άλλου ανθρώπου;». Karl
Ove
Knausgård,
Ένας
ερωτευμένος άντρας.
5
«Την ομιλία των σωμάτων οι κοινωνίες
φρόντισαν ανέκαθεν, σαν ευσυνείδητες
τηλεφωνήτριες, να τη συνδέουν με τη
χυδαιότητα». Οδυσσέας Ελύτης, Αναφορά
στον Ανδρέα Εμπειρίκο.
6
Juan
Vincente
Piqueras:
Τι
κάνω εγώ εδώ:
Λεπρός Άγγελος:
«Δίχως άλλη πίστη από το σφυγμό του
αίματος ούτε άλλο θησαυρό από την
ακατάπαυστη αναζήτηση, εφευρίσκουμε
τη δίψα για να μπορούμε να τη σβήνουμε
σε σώματα και κινδύνους».
7
«Στη βάση του ερωτισμού βιώνουμε μια
θραύση, μια βία τη στιγμή της έκρηξής
της». G.
Bataille,
Ο
ερωτισμός,
σ. 140.
8
Ανδρέας
Εμπειρίκος, Οι
μπεάτοι ή της μη συμμορφώσεως οι Άγιοι.
9
Κωστή Παπαγιώργη, Ίμερος
και κλινοπάλη,
σ. 97 «Πάθος που κάνει υπολογισμούς, δεν
μπορεί παρά να είναι διεφθαρμένο.»
10
Κωστή Παπαγιώργη, Ίμερος
και Κλινοπάλη,
σ. 98
11
«Μια από τις μεγάλες ηδονές ενός
συγγραφέα είναι ότι εκτίθεται
ανεπανόρθωτα», Οδυσσέας Ελύτης, Αναφορά
στον Ανδρέα Εμπειρίκο.
12
Κώστας Ακρίβος, Σφαίρα
στο βυζί,
σ. 92.
