Πολυφωνική Σκέψη: από το Εμείς στο Εγώ, κι από το Εγώ στο Εμείς
Γράφει ο Εμμανουήλ Μαυροπαλιάς
Ποτέ δεν σκεφτόμαστε μόνοι, αν υπάρχει μία κοινή οδός που διανύουν και οι εφτά ιστορίες φίλων που περιέχονται στο βιβλίο, είναι αυτό το Εγώ που συνεχώς μετασχηματίζεται μέσα από την εγγενή ετερογένειά του. Αυτό το ‘και’ ανάμεσα από τα ονόματα δηλώνει τον χώρο που δημιουργείται όταν μία φιλία γεννιέται: «ακόμα και όταν γράφαμε χώρια, ήταν σαν να γράφουμε μαζί», λέει ο Ντελέζ αναφερόμενος στη σχέση του με τον Γκουαττάρι. Φιλίες που πέρασαν όλων των ειδών τις αναταράξεις – όπου επέφεραν συγκρουσιακούς καρπούς, καθώς η γλώσσα δοκιμάζεται και πλάθεται όταν κονταροχτυπιέται, ο δρόμος δια του οποίου η αναπαριστώμενη γλώσσα επικοινωνεί με τον στοχασμό. Εδώ οι φιλίες μας είναι ταυτόχρονα πολεμικές δείχνοντάς μας ότι τα κείμενά τους δεν είχαν ποτέ δεσμούς αποκλειστικότητας. Όταν διαβάζουμε τον Σαρτρ, διαβάζουμε ταυτόχρονα τον Αρόν, τον Μερλώ-Ποντύ, τη Σιμόν κ.ά. Ο Σαρτρ αποτελεί το σημείο τομής τούτων των σημείων της σκέψης, όπου μέσα από τη δική του ιδιοσυγκρασία συνέθεσε το έργο του, ένα έργο γέννημα θρέμμα από έναν κοινόβιο νοείν.
Κατά τη διάρκεια της ρέουσας ανάγνωσης κυριαρχεί μία μυθιστορηματική αίσθηση· οι φιλόσοφοι μοιάζουν με χαρακτήρες αντι-ηρώων σε μια εποχή όπου η κίνηση της ιστορίας ήταν ακόμα φανερή, όπου μέσα από το έργο τους ευδοκιμούσαν απόπειρες ανατροπής της μέχρι τότε γνώσης, από ανθρώπους που δούλευαν μαζί κάτω από τον ίδιο ηφαιστειακό κρατήρα. «Η φιλία είναι ένα είδος αρετής ή τουλάχιστον συνυφασμένη με την αρετή. Εκτός όμως απ’ αυτό, η φιλία είναι και πράγμα πάρα πολύ αναγκαίο στη ζωή του ανθρώπου, γιατί κανείς δεν θα προτιμούσε να ζει χωρίς φίλους, έστω κι αν έχει στην κατοχή του όλα τα άλλα αγαθά», έγραφε ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια. Έτσι, το στυλό του Ντελέζ κατευθυνόταν από τέσσερα χέρια, ακόμα κι αν φαινομενικά έγραφε ο ίδιος του. Έτσι και η ματιά που ρίχνουμε στον κόσμο, η στάση που κρατάμε απέναντι στη νομίμως αλλοτριωμένη κανονικότητα, αποτελείται από οφθαλμούς διαφόρων χρωμάτων, από συνειδήσεις φίλων, από ένα πλέγμα λόγου το οποίο έχει διαμορφώσει απόκρυφες πεδιάδες και οροσειρές, τοποθετημένες έξω και μέσα στο κομματιασμένο Εγώ.
Ζούμε ο ένας μέσα από τον άλλον, ποτέ δεν ζούμε μόνοι, ακόμη κι αν βιώνουμε το συναίσθημα της μοναχικότητας ή απλώς όταν δεν υπάρχει κάποιος άλλος γύρω μας – υπάρχουν ρωγμές δεξιά κι αριστερά, όπου ανάμεσα από τις χαραμάδες παρακολουθούν και μιλάνε οι φιλίες που μας συγκροτούν, μας αναπαράγουν κι έπειτα μας δημιουργούν από την αρχή. Αυτό αναδεικνύει το έργο του Dosse: πως η σκέψη είναι πάντα πολυφωνική, πάντα γεννημένη από δυνατές ανθρώπινες σχέσεις. Κανένας άνθρωπος που άφησε πίσω του ένα έργο δεν θα το υλοποιούσε δίχως τη συνεισφορά των ανθρώπων που έλαβαν ρόλο στη ζωή του. Τα κείμενα γράφονται από διάφορα χέρια, ο λόγος ‘μου’ δεν είναι δικός μου, και τα σπίτια μας είναι εκείνα τα πλάσματα που οι αγκαλιές τους σταματούσαν τον χρόνο και τα γέλια πάνω στην παύση του μονιμοποιούσαν τη νεότητα. Το βιβλίο του Dosse αναδεικνύεται ως υποδειγματικά συντεθειμένο έργο: συμπυκνωμένο σε στοχαστική πυκνότητα και εμποτισμένο με ζωντάνια.. Επίσης, το γεγονός ότι παραθέτει ακριβώς τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις της εποχής, σε συνδυασμό με τα βιογραφικά στοιχεία του εκάστοτε διανοούμενου, σε τοποθετεί σε μία φαντασιακή θέση μάρτυρα – τη μία στριμώχνεσαι στην αίθουσα και παρακολουθείς διαλέξεις του Φουκώ, την άλλη είσαι περιπλανώμενος στην Τσεχοσλοβακία και αντικρίζεις τη σύλληψη του Ντεριντά, κι έπειτα διανέμεις τους Μοντέρνους Καιρούς στα στενά του Μαραί μαζί με τον Μερλώ! Πρόκειται για ένα έργο που αποκαλύπτει ότι η σκέψη δεν αναπτύσσεται ποτέ εν κενώ, αλλά πάντοτε μέσα στο πυκνό δίκτυο σχέσεων, συγκρούσεων και φιλιών που τη γεννούν.
Οι φιλίες είναι τόποι, οι φιλίες είναι χώροι όπου αγκαλιάζονται και σμίγουν οι ιδιοσυγκρασίες· το άτομο παύει να είναι αυτάρκες και γίνεται διυποκειμενικό – όπως σκιαγραφείται στο βιβλίο. Το γεγονός πως έχουμε στην κατοχή μας όλο αυτό το οπλοστάσιο κειμένων οφείλεται όχι μόνο στο όνομα του συγγραφέα, αλλά και σε εκείνα τα πρόσωπα των οποίων η παρουσία και η επιρροή παραμένουν παλλόμενες στον ιστό της σκέψης του. Συνεπώς, στις φιλοσοφικές φιλίες διαφαίνεται το άρρητο βάρος που κατέχουν όλες αυτές οι ματιές και οι κοινές αναμνήσεις που συντρόφευαν τους διανοουμένους μας μέχρι το τέλος. Ακόμη και σε περιστάσεις που περνούσαν τρικυμίες, υπήρχε πάντα αυτή η ενόρμηση να μαθαίνει ο ένας για το έργο του άλλου, καθώς η σκέψη συνεχώς αναζητεί έδαφος για να ριζώσει και να μεταμορφωθεί· μία σύνδεση που διαμεσολαβούσε μέσα από έναν αόρατο σωλήνα του συντροφικού άρρητου. Η απόσταση που προκύπτει από την προσωπική ζωή δεν φθείρει απαραίτητα τη φιλία· αντιθέτως, την κουβαλάμε μέσα στο θησαυροφυλάκιο των πιο ακριβών μας αναμνήσεων, στο πιο φλογερό παρόν και στο πιο ζωογόνο ενδεχόμενο για το μέλλον. Η φιλοσοφία είναι πάντοτε πολυφωνική, γεννημένη μέσα σε εκείνο το εύθραυστο αλλά γόνιμο δίκτυο σχέσεων, όπου η φιλία δεν είναι απλώς συναναστροφή, αλλά η ίδια η συνθήκη δυνατότητας της σκέψης.
Ονομάζομαι Εμμανουήλ Μαυροπαλιάς, γεννήθηκα στην Έδεσσα το 1999 και από το 2018 διαμένω μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. Είμαι απόφοιτος του προγράμματος Εργοθεραπείας του Πανεπιστημίου Queen Margaret της Σκωτίας και σχεδιάζω να ξεκινήσω ένα δεύτερο προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στον τομέα της Φιλοσοφίας, στον οποίο προτίθεμαι να αφοσιωθώ πλήρως. Παράλληλα, δραστηριοποιούμαι συστηματικά στη μελέτη και συγγραφή θεωρητικών κειμένων, ενώ επιπλέον ασχολούμαι με τη συγγραφή βιβλιοκριτικών που εστιάζουν σε λογοτεχνικά, θεατρικά, ψυχαναλυτικά και φιλοσοφικά έργα.
