Από την αριστερή μελαγχολία στην ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη
του Αργύρη Δούρβα
Επιμέλεια: Γιώργος Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης
Έξοδος από την αριστερή μελαγχολία
Μια μείζονα τάση της ποίησης της κρίσης σύμφωνα με τον Βασίλη Λαμπρόπουλο (2018) είναι η ποίηση της αριστερής μελαγχολίας. Η αριστερή μελαγχολία πηγάζει από μια εσωτερική σύγκρουση που δημιουργείται από το να μελαγχολεί κανείς για την ήττα της εξέγερσης και από την άλλη να επιμένει στο πρόταγμά της (Τραβέρσο, 2017).
Θεωρώ ότι η αριστερή μελαγχολία αποτέλεσε και εν μέρει συνεχίζει να αποτελεί μια σημαντική τάση της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Ωστόσο, πιστεύω ότι η αριστερή μελαγχολία εκφράστηκε κυρίως όχι μέσα από πλήθος δημοσιεύσεων και ποιητικών παρεμβάσεων, αλλά μέσα από τη σιωπή, την αφωνία, την παθητικότητα και την απόσυρση ιδίως τα πρώτα χρόνια μετά το 2000, όταν η νέα ποίηση βρισκόταν ακόμη σε στάδιο προσανατολισμού και δεν είχε διαφοροποιηθεί πλήρως και συνειδητά από την γενιά του ιδιωτικού οράματος. Η κυριαρχία της αριστερής μελαγχολίας αποτέλεσε τη σκοτεινή ύλη της γενιάς της κρίσης, μένοντας για αρκετό καιρό αόρατη και δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι κυριαρχούν οι φιλελεύθερες ή απολιτικές προσεγγίσεις στη νέα ποίηση. Μάλιστα, δεν έλειψαν οι φωνές κριτικών που θεώρησαν ότι η νέα ποίηση αποτελεί συνέχεια της γενιάς του ιδιωτικού οράματος, αποτελώντας μια ποίηση δωματίου, εστιασμένη αποκλειστικά στο άτομο.
Στο παρόν κείμενο διατυπώνω την άποψη ότι η ποίηση της κρίσης επιτελεί τα τελευταία χρόνια μια σταδιακή έξοδο από την αριστερή μελαγχολία τερματίζοντας μια μακρά περίοδο αμηχανίας, παθητικότητας και πολιτικής απαισιοδοξίας. Η διεκδίκηση, η μαχητικότητα, η εξωστρέφεια και η συγκρατημένη πολιτική αισιοδοξία αποτελούν σαφή ένδειξη της ολοκλήρωσης της διεργασίας ενός πένθους που για μεγάλη χρονική περίοδο κάτω από το καθεστώς της αριστερής μελαγχολίας παρέμενε περιπλεγμένο και ανεπίλυτο.
Ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη
Στο νέο στάδιο η σύγχρονη ελληνική ποίηση γίνεται όχημα διεκδίκησης κοινωνικής δικαιοσύνης, ισότητας και κοινωνικής αλλαγής και για αυτό την αποκαλώ, Ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη. Η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη διαφέρει από την ποίηση του ιδιωτικού οράματος, καθώς δεν εκφράζει προσωπικές ανησυχίες, φόβους ή ελπίδες αλλά θέτει κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα μέσα από μια λογική αλληλεγγύης και συμπερίληψης. Η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι μια ποίηση που εστιάζει σε σημαντικά κοινωνικά ζητήματα φύλου, φυλής, τάξης, σωματικής ικανότητας, νευροδιαφορετικότητας και οικολογίας. Διακρίνεται από μια στάση κοινωνικής διεκδίκησης και πολιτικού αγώνα εκφράζοντας την αισθητική της ανατροπής, δηλαδή την μαχητική στάση εναντίον των παγιωμένων σχέσεων εξουσίας και την ανοιχτή αμφισβήτηση των υπαρχουσών καταπιεστικών μηχανισμών και θεσμών. Είναι μια ποίηση προσανατολισμένη στο ιστορικό παρόν και το μέλλον. Είναι μια ποίηση πολύμορφη, με ισχυρά πολιτικά χαρακτηριστικά και μεγάλη δυναμική που θα φανεί στο εγγύς μέλλον.
Θεωρητική προσέγγιση
Στο παρόν άρθρο εστιάζω στην έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης, η οποία συνδέεται με μια μακρά φιλοσοφική παράδοση αλλά και με την πολιτική πράξη (Lu&Woodson, 2024). Η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης χρησιμοποιείται ως ενοποιητικό στοιχείο ενός μεγάλου εύρους κοινωνικών ζητημάτων που διαπραγματεύεται η σύγχρονη λογοτεχνία, όπως το φύλο, η φυλή, η εντοπιότητα, η εργασία και η περιβαλλοντική δικαιοσύνη (Raja&Lu, 2024).
Σημαντική πτυχή της προσέγγισής μου είναι η ανάδειξη της διαθεματικότητας (intersectionality) μεταξύ των διάφορων πεδίων καθώς συχνά η ατζέντα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι επικεντρωμένη σε συγκεκριμένη κάθε φορά ομάδα χωρίς να τονίζεται η ανάγκη οικοδόμησης αλληλεγγύης μεταξύ των ομάδων αλλά και οι συγκλίνοντες στόχοι τους. Η διαθεματικότητα (intersectionality), η οριακή σκέψη (borderthinking) και η συσχετιστική σκέψη (relationalthinking) μας επιτρέπουν να αποδεσμευτούμε από την ουσιοκρατική σκέψη που διακρίνει την καπιταλιστική νεωτερικότητα (Raja&Lu, 2024).
Τέλος, πρέπει να τονίσω ότι η προσέγγιση που προτείνω για τη μελέτη της σύγχρονης ποίησης στοχεύει στην αξιοποίηση πολλαπλών θεωρητικών παραδόσεων για την κοινωνική δικαιοσύνη ταυτόχρονα: ο μαρξισμός, ο φεμινισμός, η queer θεωρία, οι σπουδές αναπηρίας, η κριτική φυλετική θεωρία, η μετα-αποικιακή θεωρία, η οικοκριτική και ο μετα-ανθρωπισμός είναι μερικές από αυτές χωρίς η λίστα να είναι εξαντλητική. Η πληθυντική αυτή θεωρητική παράδοση αποσκοπτεί στην ανάδειξη της διαθεματικότητας και της εγγύτητα των αγώνων (Raja&Lu, 2024).
Το κοινωνικό πλαίσιο ανάδυσης της νέας ποιητικής
Η ανάδυση της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη δεν έγινε σε κοινωνικό και πολιτικό κενό αλλά συνδέθηκε με συγκεκριμένα γεγονότα που οδήγησαν στην ριζοσπαστικοποίηση των νέων, την εμφάνιση νέων κοινωνικών κινημάτων και την ανάπτυξη κριτικής πολιτικής συνείδησης. Θεωρώ ότι η κρίση που οδήγησε στην ανάδυση της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη δεν συνδέεται με τα γεγονότα του 1989. Η κρίση που περιγράφω είναι διαρκής και πολύμορφη και συνδέεται με την κρίση της πολιτικής, την οικονομίας, του περιβάλλοντος και την αμφισβήτηση παγιωμένων από την πατριαρχία έμφυλων ρόλων. Η διαρκής κρίση, στην οποία βυθίστηκε η Ελλάδα, προοικονομήθηκε από τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008και έγινε ορατή τα επόμενα χρόνια ακολουθώντας επιταχυνόμενο ρυθμό. Βασικά γεγονότα που αποτέλεσαν τον κορμό της πολύμορφης και διαρκούς κρίσης και δείχνουν να συνετέλεσαν στην ανάδυση της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι τα εξής:
-Η δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου τον Δεκέμβρη του 2008
-Η κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 και η παγκόσμια οικονομική κρίση
-Το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης χρέους το 2009
-Η υπογραφή της πρώτης δανειακής σύμβασης (μνημόνιο) της Ελλάδας το 2010 καθώς και οι επόμενες που ακολούθησαν
-Το κίνημα της πλατείας (αγανακτισμένοι) το 2011
-Η άνοδος της φασιστικής βίας με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα το 2013
-Η προσφυγική κρίση που ξεκίνησε το 2015
-Το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού το 2019
-Το κίνημα Me Too που ξεκίνησε τον Δεκέμβρη του 2020
-Η κινηματική δυναμική εναντίον των γυναικοκτονιών και της πατριαρχικής δολοφονίας της διαφορετικότητας. Ενδεικτικά οι δολοφονίες των Ζακ Κωστόπουλου (2018), Ελένης Τοπαλούδη (2018) και Γαρυφαλλιάς Ψαράκου (2021).
-Οι φωτιές στην Βόρεια Εύβοια το 2021
Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητη μια διευκρίνιση. Αναφερόμενος σε γεγονότα που έλαβαν χώρα γύρω στο 2008 δεν υπαινίσσομαι ότι η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη εμφανίστηκε τόσο πρώιμα. Όπως θα προσπαθήσω να δείξω στη συνέχεια, ισχυρίζομαι ότι εμφανίστηκε το 2020 αλλά επηρεάστηκε σε σημαντικό βαθμό από την οικονομική και πολιτική κρίση, η όποια είχε ξεκινήσει εδώ και μια δεκαετία. Αυτό είναι κατανοητό αν σκεφτεί κανείς ότι η πολύμορφη κρίση που διανοίχτηκε το 2008 παραμένει ενεργή μέχρι σήμερα ενώ οι συνέπειές της είναι ίσως περισσότερο ορατές και οξύτερες, ιδίως στον εργασιακό τομέα. Επίσης, ο απόηχος της εξέγερσης του Δεκέμβρη συνεχίζει να σφυρηλατεί την ελπίδα για μια επανάληψή του στο παρόν. Από την άλλη, γεγονότα όπως η εμφάνιση του κινήματος Me Too, οι γυναικοκτονίες και η περιβαλλοντική κρίση επηρέασαν πιο άμεσα και ευθύγραμμα την ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη.
Ας εστιάσω όμως σε συγκεκριμένες ποιητικές αναφορές ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητός ο ισχυρισμός μου.
Σε αρκετά ποιήματα συναντώνται αναφορές που συνδέονται ρητά με τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, της Ελένης Τοπαλούδη, της Γαρυφαλλιάς Ψαράκου και τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου. Επίσης, υπάρχουν αναφορές σχετικές με τα κέντρα κράτησης μεταναστών και αναφορές σχετικές με οικολογικές καταστροφές όπως οι φωτιές στην Βόρεια Εύβοια.Μάλιστα, τα ποιήματα στα οποία συναντώνται αυτές οι αναφορές είναι συχνά αφιερωμένα στη μνήμη των θυμάτων.Επίσης, υπάρχουν αναφορές σε στιγμές εξέγερσης, όπως ο Δεκέμβρης του Γρηγορόπουλου, η πίστη στην επανάληψη αντίστοιχων γεγονότων στο παρόν και αναφορές στην εργασιακή εξαθλίωση που επήλθε ως συνέπεια των μνημονίων. Από την άλλη, τα γεγονότα του 1989 δεν αναφέρονται ούτε υπονοούνται σε κανένα ποιητικό έργο για την κοινωνική δικαιοσύνη δείχνοντας ότι η πολιτική σημασία τους για τη νέα γενιά υποβαθμίστηκε σημαντικά μπροστά σε άλλα γεγονότα, με μεγαλύτερη χρονική εγγύτητα προς αυτή, που βιώθηκαν με ιδιαίτερα τραυματικό τρόπο.
Η ποιητική της κοινωνικής δικαιοσύνης
Η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη θα αμφισβητήσει παγιωμένες αντιλήψεις για το έθνος και θα προβάλλει μια τελείως διαφορετική συλλογική ταυτότητα που θα διακρίνεται για τη ρευστότητα και την ανοιχτότητά της σε αντίθεση με την σταθερή ταυτότητα που προβάλλει ο ελληνοχριστιανικός πολιτισμός. Ταυτόχρονα, η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη θα πειραματιστεί με καινούριες μορφές και τεχνικές για να καλλιεργήσει μια αναθεωρητική ποιητική. Τα χαρακτηριστικά αυτής της αναθεωρητικής ποιητικής επιδιώκω να περιγράψω συνοπτικά παρακάτω:
-Λόγος σύντομος, συνθηματικός, απλός και άμεσος που προσομοιάζει στον λόγο που χρησιμοποιείται στα social media
-Εκτράχυνση του λόγου με συχνή χρήση νεολογισμών, αγγλικών λέξεων ή βωμολοχιών
-Έλλειψη καλολογικών στοιχείων, αντίθεση σε κάθε είδους καλλιέπεια της έκφρασης
-Σπασμένη σύνταξη, «ατημέλητοι» στίχοι όπου συνειδητά απορρίπτεται η επεξεργασία τους ώστε να μη μειωθεί η δραστικότητα του συναισθήματος
-Λιτή και περιορισμένη χρήση της στίξης
-Απόρριψη παραδοσιακών στιχουργικών μορφών
-Χρήση ελεύθερου στίχου και πειραματισμός με ποικίλες ρυθμολογικές αγωγές
-Έλλειψη κρυπτικότητας, διαφάνεια νοήματος
-Αντι-ελιτισμός, απεύθυνση στις λαϊκές τάξεις
-Αίσθηση μη λογοτεχνικότητας με βάση τα παραδοσιακά κριτήρια
-Ορισμένες φορές αξιοποίηση του ρυθμικού στοιχείου και της ομοιοκαταληξίας παραπέμποντας σε ποιητικό αυτοσχεδιασμό ή τη ραπ
-Έντονη αίσθηση προφορικότητας
-Αποφυγή της μεγάλη φόρμας και επικέντρωση στη μεσαία ή μικρή φόρμα
-Συχνή χρήση αφηγηματικού ύφους και εξομολογητικού τόνου
-Έμφαση στο προσωπικό βίωμα και την αυθεντικότητα της εμπειρίας
-Λόγος με κοινωνική απεύθυνση
-Έκφραση μιας συλλογικής ταυτότητας, ενός πληθυντικού εγώ, βασισμένου στο φύλο ή στην τάξη
-Επιθετικό και μαχητικό ύφος, συχνά ειρωνικό, προκλητική και ανατρεπτική διάθεση
-Ποίηση που κυριαρχεί η αίσθηση του κατεπείγοντος
-Απόρριψη του καθωσπρεπισμού, των κοινωνικών συμβάσεων και της αστικής ευγένειας
-Κεντρικά θέματα η σεξουαλικότητα, η σεξουαλική κακοποίηση, η φτώχεια και η εργασιακή εξαθλίωση
-Ισχυρή πολιτική διάσταση, εστίαση στην πολιτική του σώματος
-Έμφαση σε μεταϋλιστικές αξίες
-Επίθεση στο έθνος, την οικογένεια και την πατρίδα ως εθνοπατριαρχικούς μηχανισμούς εξουσίας
-Αντίθεση στη γενιά του ’30 και τα ιδανικά της
-Επικέντρωση σε γεγονότα που απασχολούν την επικαιρότητα και αγωνία για το μέλλον
-Αλογόκριτη έκφραση της σεξουαλικότητας και της ερωτικής επιθυμίας
-Παρουσίαση των ποιημάτων υπό μορφή performance ή video poetry. Συμμετοχή σε εκδηλώσεις open mic ή poetry slam
-Αντίθεση στην ποίηση ως έκφραση του καθολικού και του υψηλού
-Απουσία ιστορικών αναφορών
-Απουσία αναφορών σε κάθε είδους πνευματικότητα
-Απουσία φανταστικών στοιχείων, επικέντρωση στην πραγματικότητα
-Εγκατάλειψη κάθε νοσταλγικής επιθυμίας για επιστροφή σε ένα εξωραϊσμένο παρελθόν
-Αυτοβιογραφικός χαρακτήρας, αυτομυθοπλασία
-Η τέχνη ως επιμέλεια του εαυτού
Εστιάζοντας στο φύλο και την κοινωνική τάξη
Στη συνέχεια, θα παρουσιάσω ορισμένα βασικά έργα και δημιουργούς που εντάσσονται στην ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη, επιχειρώντας μια αδρή σκιαγράφηση ενός δυναμικού και εκτενούς πεδίου δημοσιεύσεων. Μέσα από την έρευνα αναδείχθηκαν δύο μείζονα θέματα της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη, το φύλο και η κοινωνική τάξη. Εκτός από αναφορές στο φύλο και στην τάξη εντοπίστηκαν αναφορές σχετικά με την οικολογία και το περιβάλλον, το προσφυγικό/μεταναστευτικό και την αναπηρία, οι οποίες είναι σχετικά ολιγάριθμες και δεν θα περιληφθούν στο παρόν άρθρο. Η έρευνα του πεδίου δεν ανέδειξε ποιήματα σχετικά με τη φυλή, πιθανόν εξαιτίας της μεγάλης φυλετικής ομοιογένειας στην Ελλάδα. Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι σε ορισμένα βιβλία υπήρχαν αναφορές τόσο στο κοινωνικό φύλο όσο και την τάξη, ωστόσο, εντάχθηκαν σε μία από τις δύο κατηγορίες με βάση τα στοιχεία που θεωρούσαμε ότι υπερίσχυαν. Η ένταξή τους σε μία μόνο κατηγορία εξυπηρετεί αποκλειστικά μεθοδολογικούς σκοπούς.
Ταυτότητα φύλου και σεξουαλικός προσανατολισμός
Βασικές αναφορές στην ταυτότητα φύλου και στον σεξουαλικό προσανατολισμό έτσι όπως τις κατέγραψα μέσα από την έρευνά μου είναι οι εξής:
Εμονίδης (George Le Nonce, 2013), Από τη μεριά του πάρκου (Βασίλης Νούλας, 2014), Νεκρή Φύση (George Le Nonce, 2016), Εσύ: τα στοιχεία (Αμανατίδης, 2017), Τοπικοί τροπικοί (Χατζηπροκοπίου, 2019), Ελ Ποι- Ελληνική λεσβιακή ποίηση (Το καρτ, 2020), μερακλίνα / κουκιμπιμπέρισσα / ομπλαντί (Παπαδάκης, 2021), Μόνο κανένα μη μου φέρεις σπίτι (Κουτσοδόντης, 2021), Τρύπα στο πάτωμα/ερχόμαστε από την ντροπή (Αξιώτη, 2021), Ενδεχόμενα τοπία (Σιώζιου, 2021), Λίλυ Κραγκ (Ηλιοπούλου, 2021), Όλα μ’ αρέσουν (Ντούμη, 2022), Βουκαμβίλια ποπ (Μκχ, 2022), Αυτά που φαίνονται στο φως μου μοιάζουν οικεία (Διάκου, 2022), Πολύ λίγα πολύ αργά (Πανέρα, 2022), Εμείς η Αντιγόνη (Λάτσαρη, 2023), Χαρακίδες (Κατσαρού, 2023), Η αγάπη δεν πονάει (Παλαντζά, 2023), Ημέρες καλοσύνης (Γλυνιαδάκη, 2023), Μακάρι να το είχα κάνει νωρίτερα (Κάλφα, 2023), Ο γοργόνος και άλλα πλάσματα (Χαιρέτης, 2023), Παράξενα φρούτα που κρέμονται (Ένο Αγκόλι, 2023), Άπω Αργεντινή (Γαρμπή, 2023), Ερωτογενείς ζώνες (marachi, 2023), Επισκευές πλοίων (Πρόκνη, 2023), re eiste oloi poly gay kai sas variemai (Μότσι, 2023), Οι λέξεις της. Περήφανες προλετάριες. Ανθολογία (Συλλογικό, 2023), Ανθολογία ελληνικής queer ποίησης (Συλλογικό, 2023), Ίσως φύγεις στο εξωτερικό (Κουτσοδόντης, 2024), Ένα μέτριο άτομο (το καρτ, 2024), Δαιμονισμένες (Καλαϊτζίδου, 2024), κουίρ 2024 (Συλλογικό, 2024).
Η κατηγορία φύλο όπως ορίστηκε στην έρευνά μου περιλαμβάνει ποιήματα που αναφέρονται στους έμφυλους ρόλους, τη σεξουαλικότητα και την ερωτική επιθυμία. Περιλαμβάνει ποιήματα που ανήκουν κυρίως στη φεμινιστική ποίηση καθώς και στην ανδρική και γυναικεία ομοφυλοφιλική ποίηση. Στη λίστα περιλαμβάνονται εκτός από έργα κοινωνικής δικαιοσύνης και βιβλία που εκφράζουν τη μελαγχολία του φύλου, τα οποία εκδόθηκαν προγενέστερα. Η αναφορά σε αυτά τα έργα βοηθά στην εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων σχετικά με το κατά πόσο η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη εμφανίστηκε ως απότομη ρήξη ή αποτέλεσε τομή μέσα στη συνέχεια της νέας ποίησης.
Όπως φαίνεται από τη λίστα που παρέθεσα η φεμινιστική και queer ποίηση αρχίζει τα τελευταία 5 χρόνια να γνωρίζει εξαιρετική άνοδο δημοσιεύσεων. Παλαιότερες αναφορές, πριν το 2020 ήταν ολιγάριθμες και εξέφρασαν την queer αρνητικότητα. Αντιθέτως, οι τελευταίες δημοσιεύσεις αναδεικνύουν μια μαχητική διεκδίκηση του δημόσιου χώρου με αίτημα την κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα. Όπως φαίνεται από τη λίστα που παρέθεσα η ποίηση εστιασμένη στη διεκδίκηση δικαιωμάτων σχετικά με το φύλο εμφανίζεται περισσότερο ως συνέχεια της μελαγχολίας του φύλου και όχι ως απότομη ρήξη με αυτή.
Στη συνέχεια, θα εστιάσω σε ορισμένα χαρακτηριστικά της σύγχρονης γυναικείας ποίησης και της ανδρικής ομοφυλοφιλικής ποίησης. Η σύγχρονη γυναικεία ποίηση όπως υποστηρίζει η Ρούσσου (2023) «αρδεύεται θεωρητικά από το τέταρτο φεμινιστικό κύμα που παρά τη ρευστότητά του έχει ως επίκεντρο κάθε είδους σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση» καθώς και κινήματα καταγγελίας της γυναικείας κακοποίησης όπως το Me Too.
Στις εύστοχες παρατηρήσεις της Ρούσσου για τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης γυναικείας ποίησης θα συμπλήρωνα ότι αυτή αρδεύεται σε κάποιο βαθμό και από το τρίτο φεμινιστικό κύμα εκφράζοντας απόψεις του πολιτισμικού φεμινισμού που τονίζει τις έμφυλες διαφορές αντρών και γυναικών τόσο στο κοινωνικό όσο και στο βιολογικό επίπεδο.Ταυτόχρονα, παρατηρείται μια τάση εορτασμού της σεξουαλικότητας εκφράζοντας τον φεμινισμό της θετικότητας στο σεξ (sex-positive feminism) και την σύγχρονη κουλτούρα της λαγνείας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί η πλήρης απουσία διεκδικήσεων του δεύτερου φεμινιστικού κύματος όπως ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, ίσες ευκαιρίες σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, άδειες μητρότητας, μέριμνα για τη φύλαξη των βρεφών και ισότιμη πρόσβαση σε θέσεις ισχύος στην πολιτική και την οικονομία.
Για τη σύγχρονη gay ποίηση οι παρατηρήσεις μας θα έχουν εισαγωγικό χαρακτήρα και απέχουν από το να χαρακτηριστούν πλήρης. Το Aids, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, το κοινωνικό στίγμα, το cruising (ψωνιστήρι), το coming out αποτελούν μερικά από τα βασικά θέματα που διαπραγματεύεται η σύγχρονη gay ποίηση καθώς και δολοφονίες με ομοφοβικά κίνητρα που απασχόλησαν την πρόσφατη δημοσιότητα όπως αυτή της Zackie oh αλλά και ο άδικος θάνατος της Δήμητρας από τη Λέσβο. Η ανδρική ομοφυλοφιλική ποίηση που παρουσιάζεται την τελευταία εικοσαετία συνδέει συχνά τον gay έρωτα και την gay ταυτότητα με τον θάνατο, την ασθένεια, τον θρήνο, την απώλεια, τον ερωτικό αποχωρισμό και την queer αρνητικότητα όπως παρατηρεί ο Οταμπάσης (2022). Μέσα από αυτή την οπτική, τα παλαιότερα έργα queer ποίησης που παραθέτω εκφράζουν στο μεγαλύτερο μέρος τους μια queer μελαγχολία και όχι μια μαχητική διεκδίκηση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Έχει ωστόσο ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι την τελευταία πενταετία παρατηρείται μια μετατόπιση της gay ποίησης από την queer αρνητικότητα σε μια queer θετικότητα, όμως τα δείγματα αυτά είναι ακόμη ιδιαίτερα ολιγάριθμα. Η gay ταυτότητα αρχίζει να συνδέεται για παράδειγμα με το queer χιούμορ ή συνδέεται με σοσιαλιστικές αντιλήψεις υποδεικνύοντας μια περισσότερο διεκδικητική στάση.
Κοινωνική τάξη
Τα βιβλία που αναφέρονται στην κοινωνική τάξη είναι τα εξής:
Σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου (Ερηνάκης, 2009), Ιστορίες απ’ το ονειροσφαγείο (Ζησάκη, 2014), Γκρόζνι (Khaleed, 2016), Οι ακαδημαϊκές σημειώσεις του Ίαν Μάρκεζιτς (Σκυθιώτης, 2017), Παρασημαντική (Παραφέλας, 2018), Μισέρημος (Ζησάκη, 2018), Αστικά δύστυχα (Γκιούλος, 2020), Μα είν’ αυτό ποίηση; (Khaleed, 2020), Φαινομενολογία της γκιλοτίνας (Σαγρής, 2021), Με λάθος σκιά (Παπαγεωργίου, 2021), Η ομορφιά των όπλων μας (Τσαλαπάτης, 2021), Μυθολογικά τέρατα (Δουτσίου, 2021), Το χάπι Μούρτι-Μπινγκ (Λίλλης, 2021), Λιώναν με τις μπότες το χορτάρι (Μηλιώτης, 2021), Ακόμα βαφτιζόμαστε (Ερηνάκης, 2022), Fuck the future (Μαρτίνης, 2022), Ακραία καιρικά φαινόμενα (Γκιούλος, 2023), ΣΟΛVE: Αποδόμηση (Μαυρομμάτης, 2023), Η μοναξιά περίστροφα (Μάστορας, 2024), Προλεποίηση (Khaleed, 2024), Ετεροτοπίες (Μαρτίνης, 2024).
Τα περισσότερα ποιήματα που εστιάζουν στην τάξη και εκδόθηκαν πριν το 2020 εκφράζουν στην πλειοψηφία τους την αριστερή μελαγχολία και όχι μια στάση ενεργητικής διεκδίκησης της κοινωνικής δικαιοσύνης, όμως περιέχουν κάποιες μικρές αναφορές στη δυνατότητα εξέγερσης και για αυτό συμπεριλήφθηκαν. Επίσης, υπήρξαν κάποιες αναφορές στο αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη πριν το 2020 αλλά αυτές ήταν ολιγάριθμες και μεμονωμένες. Μετά το 2020 παρατηρείται μια αύξηση του αριθμού των δημοσιεύσεων όπου υπερτερεί η μαχητική στάση έναντι της μελαγχολίας. Η μετάβαση από τη μελαγχολία στη διεκδίκηση δεν ήταν απότομη αλλά σταδιακή με ορισμένα βιβλία να συμπεριλαμβάνουν ποιήματα που περιέχουν αναφορές και στις δύο πολιτικές στάσεις, η οποία παρατηρείται ακόμη και σήμερα.
Η ποίηση που εστιάζει σε ταξικά ζητήματα αναφέρεται σε σαφώς μικρότερο αριθμό δημοσιεύσεων σε σχέση με την ποίηση που διαπραγματεύεται το φύλο. Κεντρικές αναφορές της είναι η φτώχεια, η ανεργία, η εργασιακή εξαθλίωση, το ταξικό μίσος, η φασιστική βία και η κρατική καταστολή. Ως μέσο διεκδίκησης της δικαιοσύνης προβάλλεται ένα συμβάν το οποίο θα ανατρέψει την κανονική ροή της πραγματικότητας και θα προβάλλει ως ρήξη ή τομή στον καπιταλισμό. Δεν μπορεί να διακριθεί μέσα από τα ποιήματα αν οι αναφορές συνδέονται με την ελπίδα ξεσπάσματος μιας εξέγερσης ή μιας κοινωνικής επανάστασης. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση η ρήξη που περιγράφεται εμπεριέχει ένα στοιχείο βίαιης ανατροπής της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων με σαφή πολιτικά χαρακτηριστικά. Η εργασιακή ανασφάλεια αλλά και η αντίδραση στην καταπίεση έχουν ως τυπικό σκηνικό τους δρόμους της πόλης. Η ποίηση που διεκδικεί ταξική δικαιοσύνη είναι μια ποίηση του αστικού χώρου που έρχεται σε αντίθεση με μια ποίηση που νοσταλγεί μια ρομαντική επιστροφή στην ύπαιθρο. Τέλος, έχει ενδιαφέρον ότι η ποίηση που εστιάζει στην κοινωνική τάξη συνοδεύεται συχνά από διαθεματικές αναφορές στο προσφυγικό/μεταναστευτικό και στην έμφυλη βία διευρύνοντας την έννοια της εργατικής τάξης.
Η εξέγερση και η επανάσταση ως τρόποι διεκδίκησης κοινωνικής δικαιοσύνης
Οι αναφορές στην εξέγερση ή στην κοινωνική επανάσταση ως τρόπους διεκδίκησης κοινωνικής δικαιοσύνης συναντώνται σε ριζοσπαστικές ποιητικές φωνές που αρνούνται τη φιλελεύθερη συναίνεση και συνδέουν την ποίησή τους με μια αντικαπιταλιστική προοπτική. Στη συνέχεια, θα επικεντρωθώ σε αυτές τις αναφορές καθώς θεωρώ ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι αναφορές αυτές εντοπίζονται κυρίως στο δοκιμιακό έργο των ποιητών και σε αυτό θα εστιάσω.
Μια σημαντική διάσταση της εξέγερσης είναι η έμφυλη. Η Βάγια Κάλφα (2020) εντοπίζει την εξεγερσιακή δυναμική του φύλου και της σεξουαλικότητας στη λογοτεχνία μέσα από τον επαναπροσδιορισμό του ιδιωτικού και την απενεχοποίησή του. Μέσα από αυτή την οπτική, λογοτεχνία και ζωή προκαλούν και μεταμορφώνουν η μία την άλλη. Επίσης, η Ρούσσου (2023b) υποστηρίζει ότι η έμφυλη ποίηση υπακούει σε ένα αντιρρητικό/εξεγερτικό πρόταγμα που αμφισβητεί την εξουσία που ασκούν οι παγιωμένες από την πατριαρχία αισθητικές αξίες διατηρώντας το επείγον και στον ευρύτερο λογοτεχνικό χώρο.
Η διεκδίκηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, εκτός από τον φεμινισμό, συνδέεται με θεωρητικές αναφορές στην αναρχία/αυτονομία και τον επαναστατικό μαρξισμό.Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στον αντικαπιταλιστικό ρομαντισμό.Ο Φάνης Παπαγεωργίου (2023) αποδέχεται την ουτοπική διάσταση της ποίησης οριζόμενης μέσα από το ρομαντικό εξεγερτικό πρόταγμα. Η ουτοπία για τον Παπαγεωργίου ταυτίζεται με τον ορισμό που δίνει σε αυτή ο Στέφανος Ροζάνης (2017), ο οποίος την περιγράφει ως εξής:«[…]η ουτοπία δεν είναι εικόνες φαντασιακής εκπλήρωσης του παρελθόντος. Είναι μια διαρκής εξεγερτική κατάφαση του μη δυνάμενου να ολοκληρωθεί και μαζί μια απόλυτη πίστη σε αυτό, μια γοητεία που ωθεί την ψυχή να οραματίζεται και να προαναγγέλλει το λανθάνον μέσα στο πραγματικό, το λανθάνον ως δυναμική ενός ‘καθ’ οδόν’ προς τον κόσμο». Τέλος, έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι στα ποιήματα του Παπαγεωργίου υπάρχουν σύντομες αναφορές στον Λουί Αλτουσέρ.
Ο Ζήσης Αϊναλής (2014) σε άρθρο του συσχετίζει την εξέγερση και την ποίηση με «τη διαβόητη ρομαντική απόπειρα ποιητικοποίησης του κόσμου» η οποία συνιστά «ουσιαστική πράξη πολιτικής ευθύνης» παραπέμποντας στον Friedrich Schlegel. Επίσης, σε παλιότερο κείμενο του, ο Αϊναλής (2009) αξιοποιεί την έννοια της κοινωνίας του θεάματος του Ντεμπόρ, καθώ και τον Μπένγιαμιν για να σχολιάσει την καθήλωση του υποκειμένου σε έναν ες αεί παροντικό χρόνο και την έκπτωση της εμπειρίας. Επίσης, αναφέρεται στη ρήση του Μπένγιαμιν ότι «Ο Μεσσίας δεν θα ‘ρθει μονάχα ως λυτρωτής, θα ‘ρθει κι ως νικητής του Αντίχριστου» για να συμπληρώσει ότι ο Μεσσίας είναι η εξέγερση. Τέλος, ο ποιητής αναφέρεται στον Νοβάλις για να τονίσει ότι μέσα από την εξέγερση το υποκείμενο «αποκτά συνείδηση του εαυτού του, γίνεται αυτόνομο και υπακούει στους νόμους που μόνο του φτιάχνει» (Αϊναλής, 2009).
Ο Σαγρής (2017; 2018), ως αναρχικός καλλιτέχνης, αν και πολιτικά στέκεται ενάντια στον μπολσεβικισμό και την παράδοση του Σοβιετικού καθεστώτος, προτάσσει την κοινωνική εξέγερση στην προοπτική μιας πανανθρώπινης κοινωνικής επανάστασης. Σύμφωνα με τον Σαγρή (2017; 2018), κάθε επαναστατική προοπτική οφείλει να εγγυάται όχι μόνο την κοινωνική απελευθέρωση αλλά και την ελεύθερη καλλιέργεια και εκδήλωση της ατομικής ιδιαιτερότητας, όχι μόνο την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ισότητα— αλλά και τις ατομικές ελευθερίες. Υπό αυτή την λογική ο ελεύθερος άνθρωπος είναι ο φορέας της συλλογικής απελευθέρωσης – και μόνο η κοινωνική απελευθέρωση μπορεί να εγγυηθεί την ελευθερία του ανθρώπου.
Η Σίσσυ Δουτσίου (2020), η οποία είναι μέλος της αναρχικής ομάδας, Κενό δίκτυο, σε κείμενό της υποστηρίζει την δυναμική της εξέγερσης. Η πολιτική ανυπακοή βοηθά τους καταπιεσμένους να δημιουργήσουν ρωγμές μέσα στον στατικό χρόνο, οι οποίες σύμφωνα με τον John Holloway μπορούν να «αψηφήσουν τη λογική του συστήματος» και να καθορίσουν χώρους και στιγμές όπου «ο καπιταλισμός δεν χωράει». Η Δουτσίου συνδέει την εξέγερση με την άνοδο των κοινωνικών κινημάτων, αναφέροντας τις διαδηλώσεις των κίτρινων γιλέκων και το παγκόσμιο κίνημα Occupy, το κίνημα Black Lives Matter από το 2013 μέχρι σήμερα και τις άγριες συγκρούσεις ενάντια στην αστυνομία στις ΗΠΑ, την Αραβική Άνοιξη και την εξεγερσιακή περίοδο από το 2008 έως το 2012 στην Ελλάδα.
Ο Νικόλας Κουτσοδόντης (2020) σε κείμενό του για την εξέγερση επικαλείται τις θέσεις του Μπένγιαμιν για τον συγγραφέα ως παραγωγό στις οποίες γίνεται λόγος για την τέχνη της εξέγερσης και την αναγκαιότητα ένταξης αυθεντικών θραυσμάτων ζωής στο έργο των δημιουργών. Ο Κουτσοδόντης (2017) από την πρώτη του ποιητική συλλογή, Χαλκομανία, τίθεται ζητά «μια έφοδο στον ουρανό/ εκεί που τη δουλειά θα κάνουμε απόλαυση» και ανυπομονεί για τη στιγμή που «απ’ τα στενά θα ξεπηδούνε νεαρά/ μεγάλα σφυροδρέπανα», τασσόμενος υπέρ του μαρξισμού.
Ο Παναγιώτης Μηλιώτης αντλεί στοιχεία στην ποίησή του από το μπρεχτικό έργο, όπως την μη τραγικότητα, την νηφαλιότητα και την πεζότητα. Ο Μηλιώτης (2023) θεωρεί ότι ο ποιητής οφείλει να γνωρίζει τις νομοτέλειες της ιστορικής κίνησης και τις αρχές του διαλεκτικού υλισμού. Επίσης οφείλει να συνδέει τα ατομικά του βιώματα με τα κοινωνικά συνδέοντας το γενικό με το μερικό. Τέλος, ο δημιουργός πρέπει να απαρνηθεί την αστική ιδεολογία. Ο Μηλιώτης φαίνεται να απαρνείται τις ρεφορμιστικές προσεγγίσεις όπως και την αναρχία.
Ο Πέτρος Σκυθιώτης (2020) θεωρεί σημαντική μια διαλεκτική μεταξύ εξέγερσης-επανάστασης η οποία συνδέει το αυθόρμητο (την άρνηση, το γκρέμισμα) με το συνειδητό (την θετική προοπτική, την οικοδόμηση), ώστε να συγκροτηθεί μια αισιόδοξη προοπτική για τους καταπιεσμένους.
Φαίνεται ότι η προσέγγιση της εξέγερσης συνδέεται κατά ένα μέρος με έναν μαχητικό φεμινισμό. Συγκεκριμένα, η σύγχρονη γυναικεία ποίηση φαίνεται να έχει επηρεαστεί από το τέταρτο φεμινιστικό κίνημα που εστιάζει στη γυναικεία παρενόχληση και κακοποίηση (Cochrane, 2014) και συνδέεται με το Me Too, αλλά και τα κινήματα των αφροαμερικανίδων όπως υποστηρίζει η Ρούσσου (2023).
Ταυτόχρονα, μεγάλο μέρος δημιουργών είναι επηρεασμένο από τις απόψεις Στέφανου Ροζάνη και του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου στις οποίες κεντρική θέση έχει η ουτοπία και η πίστη σε έναν ενεργητικό μετασχηματισμό του πώς αντιλαμβανόμαστε τον ρεαλισμό στην πολιτική, δηλαδή από έναν αντικαπιταλιστικό ρομαντισμό. Επίσης, σε σημαντικό βαθμό η κοινωνική αλλαγή συνδέεται με μια μαρξιστική οπτική που βασίζεται στον διαλεκτικό υλισμό. Αυτή η μαρξιστική οπτική απορρίπτει τόσο ευρωκομμουνιστικές προσεγγίσεις ως ρεφορμιστικές όσο και τις αναρχικές ως ουτοπικές. Φαίνεται να αναφέρεται κυρίως στον σοβιετικό μαρξισμό χωρίς όμως να υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Τέλος, υπάρχουν αναφορές από τον χώρο της αναρχίας/ αυτονομίας χωρίς όμως να παραπέμπουν σε συγκεκριμένες οπτικές, αλλά περισσότερο ακτιβιστικά κινήματα ,όπως το Occupy Wall street, το κίνημα της πλατείας στο Σύνταγμα και την εξέγερση του Δεκέμβρη. Πιθανόν να υπάρχουν υπόγειες συνδέσεις με τον Προυντόν, τον Μπακούνιν ή καταστασιακούς. Από τη συνοπτική έκθεση ορισμένων απόψεων σχετικά με την εξέγερση φαίνεται να απουσιάζουν οπτικές που βασίζονται στον Φουκώ, τον Ντελέζ, τον Καστοριάδη ή τον Νέγκρι ή αν υπάρχουν δεν είναι διακριτές.
Η πολιτική διάσταση της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη
Όπως θα έδειξα παραπάνω η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη επικεντρώνεται στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα σε σημαντικό βαθμό. Οι σύγχρονες θεωρίες δικαιοσύνης όπως αυτή του Ρωλς, του Νόζικ, του Ντόρκιν και του Σεν ανέδειξαν τα δικαιώματα, την ελευθερία, την ευημερία και την αυτονομία ως επίκεντρο της σύγχρονης συζήτησης σχετικά με το δίκαιο και την πολιτική (Μολύβας, 2011). Έτσι είναι εύκολα κατανοητό ότι οι θεωρίες δικαιοσύνης αποτελούν το κατάλληλο πλαίσιο ανάλυσης της πολιτικής διάστασης της σύγχρονης ποίησης, με όρους δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη έχει μια ισχυρή πολιτική διάσταση χωρίς να ταυτίζεται με μια συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία εκφράζοντας ένα ευρύ φάσμα πολιτικών θέσεων και τοποθετήσεων, στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια συνοπτικά.
-Η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη σε όλες τις εκφάνσεις της διακρίνεται για τον αντι-νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα της. Αντιτίθεται στον ριζοσπαστικό ατομικισμό διάφορων σύγχρονων προσεγγίσεων για την δικαιοσύνη όπως αυτή του Νόζικ, ο οποίος απορρίπτει κάθε έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης υποστηρίζοντας ότι κάθε παρέμβαση στις κοινωνικές ανισότητες αποτελεί προσπάθεια παρέμβασης στην ελευθερία του ατόμου.
-Μεγάλο μέρος της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη εκφράζει απόψεις που απηχούν ένα είδος εξισωτικού φιλελευθερισμού όπως αυτός διατυπώθηκε από τον John Rawls (2010), συχνά μέσα από μια φεμινιστική τους κριτική (Bryson, 2004). Αυτή η διάσταση είναι ιδιαίτερα φανερή όταν εκφράζονται αιτήματα για την προώθηση της δικαιοσύνης για πολιτισμική αναγνώριση (recognition justice). Η δικαιοσύνη για πολιτισμική αναγνώριση συνδέεται με την άρση των ανισοτήτων που σχετίζονται με την πολιτισμική ταυτότητα ομάδων που δομούν την ταυτότητά τους με βάση το φύλο, τη φυλή, τη σεξουαλικότητα, την εθνικότητα ή άλλα πολιτισμικά χαρακτηριστικά(Fraser, 2003). Συχνά, στην ποίηση για πολιτισμική αναγνώριση απουσιάζουν ταξικές αναφορές καθώς και αναφορές που αμφισβητούν το status quo του φιλελευθερισμού, ενώ τονίζονται τα ατομικά δικαιώματα και την προσωπική ενδυνάμωση.
Η ποίηση για την πολιτισμική αναγνώριση βασίζεται, όπως υποστήριξα, σε διάφορα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα όπως το Me Too. Ωστόσο, τα κινήματα αυτά συχνά, όπως το Me Too απέτυχαν να κεφαλαιοποιήσουν τη δημοφιλία τους και να οδηγήσουν σε μείζονες τομές. Η έλλειψη σαφών στόχων, το καπέλωμα του κινήματος από μέλη της ελίτ ή από τα πολιτικά κόμματα ήταν κάποιοι λόγοι που σύντομα οδήγησαν στην εξαέρωση των εξεγερτικών διαθέσεων και τη συμπερίληψή τους σε μια φιλελεύθερη οπτική της κοινωνικής δικαιοσύνης (DeBoer, 2023).
-Ένα μέρος της ποίησης για την κοινωνική δικαιοσύνη απηχεί ένα μαρξιστικό ή αναρχικό πλαίσιο αναφοράς και συνδέεται με τη λεγόμενη (ανα)διανεμητική δικαιοσύνη (distributive justice). Η διανεμητική δικαιοσύνη επικεντρώνεται κυρίως σε υλικές διεκδικήσεις και εστιάζει στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και την καταπίεση που υφίσταται (Fraser, 2003). Ως μέσο διεκδίκηση δικαιοσύνης υπονοείται συχνά η εξέγερση ή η κοινωνική επανάσταση χωρίς να προσδιορίζεται με ακρίβεια. Η εργατική τάξη στα ποιήματα που προωθούν την δικαιοσύνη αναδιανομής δεν προβάλλεται ως μια συμπαγής, αρσενική και λευκή κοινότητα, αλλά ως μια κοινότητα που συμπεριλαμβάνει τις γυναίκες των λαϊκών τάξεων και τους πρόσφυγες. Αυτές οι αναφορές φανερώνουν μια επιθυμία διεύρυνσης της έννοιας της εργατικής τάξης και συμπερίληψης πολλαπλών ομάδων που βιώνουν καταπίεση. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι σπάνια ή καθόλου αναφέρεται στα ποιήματα ταξικής διεκδίκησης η ύπαρξη queer ατόμων.Πιθανόν γιατί σύμφωνα με μια παλαιική αντίληψη της αριστεράς η αναφορά στην σεξουαλικότητα είναι ιδιωτικό ζήτημα ή επειδή σύμφωνα με μια ορισμένη μαρξιστική αντίληψη η ανάδειξη της διαφοράς απειλεί την ομοιογένεια και τη συνοχή του ταξικού κινήματος.
Σκέψεις για το μέλλον
-Η σύγχρονη ποίηση που διεκδικεί κοινωνική δικαιοσύνη οφείλει να επιδείξει την αλληλεγγύη της προς τα πολλαπλά πεδία αγώνα συμβάλλοντας στο να βγει το κίνημα από την αριστερή μοναξιά (left loneliness) στην οποία έχει περιπέσει. Η αριστερή μοναξιά δεν αποτελεί ένα είδος μεταφοράς ή ένα είδος δευτερεύουσας σύγκρουσης ούτε ένα είδος μπουρζουάδικου περσοναλισμού. Είναι ένα από τα πολλαπλά ψυχοσυναισθηματικά στοιχεία που σχηματοποιούν και από την άλλη θρυμματίζουν τις πολιτικές μας προσπάθειες να επαναστατικοποιήσουμε τον εσωτερικό μας εαυτό. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε την αριστερή μοναξιά σφυρηλατώντας δεσμούς πάλης και αλληλεγγύης προς τις προσωπικές μας συλλογικότητες που στρέφονται κατά και πέρα του καπιταλισμού, της αποικιοκρατίας και της ετεροπατριαρχίας, διατηρώντας το ατομικό μέσα στο συλλογικό(Joffre- Eichorn & Anderson, 2023).
-Εκτιμώ ότι μελλοντικά η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη, πειραματιζόμενη με καινούριες μορφές και τεχνικές για να καλλιεργήσει μια αναθεωρητική ποιητική,θα δοκιμάσει την ανθεκτικότητα του λογοτεχνικού κανόνα, την ικανότητα συμπερίληψης νέων έργων αλλά και την προσήλωσή του στα εθνικά ιδεώδη της γενιάς του ’30. Πιστεύω ότι η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη με τη μελλοντική συμπερίληψή της στον λογοτεχνικό κανόνα μπορεί να οδηγήσει στον αναδρομικό επαναπροσδιορισμό του τι συνιστά εθνικό ιδεώδες και κατά πόσο ο κανόνας μπορεί να συνεχίσει να εκφράζει αξίες που βασίζονται στο ελληνοχριστιανικό ιδεώδες και τον τρισχιλιετή ελληνικό πολιτισμό. Τέλος, η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη μπορεί να διευρύνει αναδρομικά τον λογοτεχνικό κανόνα, αίροντας τον αποκλεισμό ποιητικών έργων και δημιουργών που είχαν αξιολογηθεί στο παρελθόν ως αιρετικά, ή απορριπτέα, κλονίζοντας αυθεντίες όπως ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Είναι σταθερή η πεποίθησή μου ότι η ποίηση για την κοινωνική δικαιοσύνη, την ισότητα και την κοινωνική αλλαγή θα αποτελέσει το κέντρο της σύγχρονης ποίησης τα επόμενα χρόνια, γεγονός που μένει να αποδειχθεί.
Βιογραφικό
Ο κριτικός και συγγραφέας Αργύρης Δούρβας (Κοζάνη, 1981) είναι απόφοιτος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης (ΑΠΘ) και των Σπουδών στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό (ΕΑΠ). Κατέχει Master of Education στις Επιστήμες της αγωγής (ΕΑΠ) και στην Διοίκηση και ηγεσία σχολικών μονάδων (Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας). Πρόσφατα κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο ποίησης, Νεκροταφείο ζώων/Άλλα ερωτικά (Νεφέλη). Διατηρεί το ιστολόγιο Ποίηση αλλιώς.
Βιβλιογραφία
Αϊναλής, Ζ.Δ. (2009). Η πολιτική λειτουργία της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Αϊναλής, Ζ.Δ. (2014). Ποίηση και εξέγερση.
Cochrane, K. (2013). All the Rebel Women: The Rise of the Fourth Wave of Feminism. London: Simon&Schuster.
DeBoer, F. (2023). How elites ate the social justice movement. Simon&Schuster.
Δουτσίου, Σ. (2020). Η εξέγερση είναι ιερή.
Fraser, N. (2003).Social justice in the age of identity politics: Redistribution, recognition and participation. In N., Fraser & A., Honneth (Eds.), Redistribution or recognition? A political-philosophical exchange (pp. 7-109). New York: Verso.
Joffre- Eichorn, H. J. & Anderson, P. (2023). Left Alone: On Solitude and Loneliness amid Collective Struggle. Wakefield: DarajaPress.
Κάλφα, Β. (2020). Ο επαναπροσδιορισμός του πολιτικού.
Κουτσοδόντης, Ν. (2020). Σκέψεις πάνω στην εξέγερση.
Κουτσοδόντης, Ν. (2017). Χαλκομανία. Αθήνα: Εντύποις.
Λαμπρόπουλος, Β. (2018). Η αριστερή μελαγχολία στην ελληνική ποιητική γενιά του 2000.
Lu, N.T.C. &Woodson, H. (2024). Literary analysis. Social Justice: A philosophical introduction. In In Masood Ashraf Raja and Nick T. C. Lu (Eds),The Routledge Companion to Literature and Social Justice (pp. 29-42). Oxon&NewYork: Routledge.
Μηλιώτης, Π. (2023). Ο ποιητής οφείλει ν’ αποφασίσει συνειδητά με ποιους θα πάει και ποιους θ’ αφήσει.
Μολύβας, Γ. (2011). Δικαιώματα και θεωρίες δικαιοσύνης.Rawls, Dworkin, Nozick, Sen.Αθήνα: Πόλις.
Οταμπάσης, Χ. (2022). Νεοελληνική ποίηση και ανδρική ομοφυλοφιλία (1830-2020). Queer θεωρία και κριτική στη νεοελληνική φιλολογία. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή.
Παπαγεωργίου, Φ. (2023). Ποίηση και κοινωνική πραγματικότητα: η καθοριστικότητα του βιώματος.
Raja, M. A. &Lu, N.T.C. (2024). Beyond awareness: An introduction.In Masood Ashraf Raja and Nick T. C. Lu (Eds),The Routledge Companion to Literature and Social Justice (pp. 1-10). Oxon&NewYork: Routledge.
Rawls, J. (2010). Θεωρία της δικαιοσύνης. Αθήνα: Πόλις.
Ροζάνης, Σ. (2017). Η ουτοπία και οι εικόνες της. Αθήνα: Έρμα.
Ρούσσου, Β. (2023). Θέσεις για μια φεμινιστική λογοτεχνική κριτική.
Ρούσσου, Β. (2023b). Από το μελαγχολικό στο εξεγερμένο φύλο: η δυναμική του φύλου με έμφαση στην ποίηση των γυναικών.
Σαγρής, Τ, (2017). Μια συζήτηση με τον Τάσο Σαγρή και τον Ελευθεριακό.
Σαγρής, Τ. (2018). Με κατεύθυνση την αναρχία. Κάθε βήμα και ένα εμπόδιο.
Σκυθιώτης, Π. (2020). Για την έννοια της εξέγερσης στο σημερινό μακρόσυρτο τέλμα.
Τραβέρσο, Ε. (2017). Αριστερή μελαγχολία. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
