εκδόσεις Θράκα
Η διώρυγα μεταξύ νεφών, εκδ. Θράκα,
2018 είναι η τρίτη ποιητική συλλογή του Φάνη Παπαγεωργίου, ενός ποιητή που
μοιάζει να βουτάει με άνεση στο ασυνείδητο και να ανασύρει υπερρεαλιστικά
λεκτικά σύνολα που συχνά χρειάζονται αποκρυπτογράφηση: για να νοσταλγήσεις / να
μιλάς/ η γλώσσα στιγματίζει / ακόμα και βουνό. Γνωρίζοντάς τον αρκετά καλά, τον
ίδιο και τη γραφή του, θα έλεγα πως εκτός απ’ το δικό του ασυνείδητο θα
επιθυμούσε σφόδρα να βουτήξει και στο, κατά Γιούνγκ, συλλογικό ασυνείδητο. Να
διαπιστώσει ποια είναι εκείνη η παγκόσμια νοητική προδιάθεση που δεν βασίζεται
στην εμπειρία, αλλά /όπως το σύννεφο της ήττας / ρίχνοντας τα αντίβαρα/στάθηκε
από πάνω μας /και άνοιξε στα δύο, ή ακόμα, / πώς [γίνεται] ο άνθρωπος δέκα / να
φτιάχνει μια μεταλλική φωλιά / για να κλείσει το χέρι του βασιλιά / ενώ μόλις
εκχέρσωσε μια πυραμίδα / για να τη φτιάξει στην εξοχή. Τον Παπαγεωργίου τον
απασχολεί η «προδιάθεση» του υποκειμένου καθώς και ο ρόλος στο ιστορικό
γίγνεσθαι, όχι όμως υπό το πρίσμα της επιστήμης της ψυχανάλυσης. Προτιμάει τη
Φιλοσοφία και την επιστήμη της Ιστορίας. Με ποιήματα υπαινικτικά και με τίτλους
που προσθέτουν στο νόημα, ο ποιητής καταγράφει την απογοήτευσή του για μια
γενιά, την νέα γενιά, που παγιδεύτηκε και έχασε την πίστη στον εαυτό της. Κατά
κάποιον τρόπο, μιλάει εκ μέρους της. Άλλωστε,
η ποίηση για τον Παπαγεωργίου, όπως και για τον Καμύ η λογοτεχνία, δεν
είναι μοναχική απόλαυση. Ο ποιητής
εντάσσεται στο σύνολο, στην κοινότητα με την οποία αλληλοεπιδρά, ή τουλάχιστον,
έτσι οφείλει να κάνει.
Το ποιητικό υποκείμενο του
Παπαγεωργίου αδυνατεί να σταθεί μόνο του. Είναι το υποκείμενο της Ιστορίας που
διαδραματίζει ρόλο στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Δεν επιθυμεί τη
μοναχικότητα, όπως δεν επιθυμεί να μιλάει για τον εαυτό του. Μιλάει εκ μέρους των
ανθρώπων [που ζουν] τη ζωή ένα επίπεδο κάτω. Μιλάει εκ μέρους του ανθρώπου
μηδέν, άντε και του ανθρώπου ένα. Ακόμη και τον έρωτα, δεν τον
βιώνει μέσω του δυαδικού εμείς, αλλά σαν να πρόκειται για συλλογικό συναίσθημα.
Το ζητούμενο για την ευτυχία είναι πορευτούμε όλοι μαζί σ’ ένα κοινό ιδανικό. Επιθυμεί
να εκχερσώσει τον κόσμο / να φτιάξει έναν άλλο συμμετρικό, έναν κόσμο της
γεωμετρίας, δίχως ανισότητες. Στην πορεία, όμως, συνειδητοποιεί το ουτοπικό του
εγχειρήματος και αναφέρει με ολίγη πίκρα:
Λες και οι πρακτικές της καρδιάς/ στενάζουν από συμμετρία/ ή τέσσερα
μάτια δυο ανθρώπων είναι όλα σύμμετρα. Συγκεκριμένα, στο ποίημα Καρτεσιανό Επίπεδο ο ποιητής προτρέπει τον Χέγκελ να πάει για
ύπνο. Γιατί άραγε; Μήπως επειδή ο Χέγκελ υποστήριξε πως δεν υπάρχουν αιώνιες
αλήθειες, ούτε διαχρονικός λόγος; Είναι παράξενο, πώς ένας ποιητής που στο
δοκιμιακό του λόγο επικαλείται κατά κόρον την αυθεντία, στον ποιητικό να δράττει την ευκαιρία να την καταδιώξει,
όπως π.χ. στο ποίημα Ακάθιστος Ύμνος στο οποίο κατακρημνίζεται το
πατρικό πρότυπο, το αρσενικό κυρίαρχο ενδεδυμένο το πρόσωπο του Θεού.
Ως προς τις
διαπροσωπικές σχέσεις, ερωτικές η μη, στην ποιητική του Παπαγεωργίου κυριαρχεί
το συναίσθημα της αποξένωσης και της
απομάκρυνσης, συχνά ως αποτέλεσμα της συγκατοίκησης και της συνύπαρξης.
Επιπλέον, ο ποιητής πλάθει λέξεις που του χρησιμεύουν στην ολοκλήρωση του
νοήματος π.χ οι βαστήρες, ο πετραδιαλισμός, συχνά με μια δόση χιούμορ και ειρωνείας.
Ούτως ή άλλως χρησιμοποιεί την ειρωνεία
για να εκφράσει τη ματαίωση: Κι όπου μέσα
μπαινοβγαίνουν/σύν-τεκνοι/συμ-πατριώτες/συν-οδοιπόροι/και λοιποί συγγενείς/Στο
όχι και τόσο/συντροφικό μας σύμπαν. Επίσης,
η ήττα είναι μια λέξη που εμφανίζεται συχνά πυκνά στα ποιήματά του. Αν πάμε
λίγο πίσω στον χρόνο και θυμηθούμε τη «Γενιά της ήττας» δηλαδή την Α’
Μεταπολεμική Γενιά, και αν θεωρήσουμε δεδομένη την προφανή σύνδεση αυτής με την
ήττα του ΕΛΑΣ από τον Εθνικό Στρατό, αν μιλήσουμε δηλαδή για μια πολιτική και
ποιητική ηθική, θα μπορούσαμε ίσως να παραλληλίσουμε την ήττα στην οποία
αναφέρεται ο Παπαγεωργίου με την ήττα – ή με ό,τι προσέλαβε ως τέτοια – η Νεολαία της Αριστεράς τα
τελευταία πέντε χρόνια. Όσο δύσκολα όμως μετατρέπεται το ατομικό σε συλλογικό,
άλλο τόσο εύκολα το συλλογικό γίνεται ατομικό. Ήττα, λοιπόν, και επί του
προσωπικού στον θρηνητικό Κατακρεμνό: κάθε που πάνε να
κοιμηθούν/διπλώνουν το σώμα τους/σαν ταχυδρομηθέν φιλί/δίπλα στη λέσχη των
αναμνήσεων.
Αναφερόμενος κάποιος στην ποιητική
του Παπαγεωργίου, αδύνατον να μην εστιάσει
στην πολιτική πρόθεση και στην πολιτική σκέψη, καθώς και στον ρόλο του
υποκειμένου στο ιστορικό γίγνεσθαι. Με παρακαταθήκη τη φιλοσοφική και την ιστορική
γνώση συνθέτει λόγο κατά βάση πολιτικό, αν όχι ταξικό, αλλά κατά έναν μυστήριο
τρόπο, όχι στρατευμένο. Ίσως επειδή
καταφέρνει να ενσωματώσει υπερρεαλιστικά, αλλά και νεοσυμβολιστικά στοιχεία,
επιτυγχάνοντας εξαιρετικές αλληγορίες και μεταφορές. Ποιήματα όχι ευκολονόητα, όπου
το λεξιλόγιο είναι απλό αλλά το σκεπτικό περίπλοκο. Ποιήματα τα οποία δεν
αναφέρονται ποτέ στην ποιητική τέχνη αυτή καθαυτήν, κάτι που η γράφουσα
εκτιμάει ιδιαίτερα. Ποιήματα στα οποία ο ποιητής για να περιγράψει τον κόσμο
χρησιμοποιεί το τρίτο πληθυντικό, για να μας καθοδηγήσει κομψά το πρώτο, ενώ για
να καταγράψει το προσωπικό του βίωμα καταφεύγει στο απρόσωπο τρίτο ενικό, πλέκοντας
κάθε φορά έναν μύθο, αποφεύγοντας όπως
ο διάβολος το λιβάνι να αρθρώσει τη λέξη «εγώ» σαν να φοβάται μήπως παρασυρθεί
και τα αποκαλύψει όλα.
