Νέα κυκλοφορία: «Η χρονιά του γαϊδάρου», Athena Farrokhzad (Μτφ. Αντώνης Μπογαδάκης)
Η Athena Farrokhzad είναι ιρανο-σουηδή ποιήτρια, θεατρική συγγραφέας και ακτιβίστρια, η οποία είναι ευρέως αναγνωρισμένη διεθνώς για το έργο της. Με το κείμενο να έχει μια χαρακτηριστική εννοιολογική προσέγγιση, όπου γίνεται χρήση των διαφορετικών φωνών, καταχωρήσεων και (ψευδο)παραπομπών, συνδυάζονται στο έργο της οι βαθιά προσωπικές εκφράσεις με τον ειρωνικό και συχνά αποφθεγματικό στοχασμό πάνω στην κοινωνικοοικονομική συνθήκη μέσα στην οποία γράφει τα βιβλία της.
Η ποίησή τη2 εξερευνά θέματα όπως η γενεαλογία της οικογένειας, η προσωπική και η οικογενειακή της ιστορία, η μεταναστευτική συνθήκη, η μνήμη, το πένθος, οι δυναμικές της εξουσίας, η κοινωνική ανισότητα και η αδικία- τόσο εκείνη που παίρνει τη μορφή του ρατσισμού, της ισλαμοφοβίας, του σεξισμού, της ταξικής διάκρισης, όσο και εκείνης σε υπαρξιακό επίπεδο, που σχετίζεται με την κατάσταση του κόσμου. Θα μπορούσαμε σχεδόν να πούμε ότι πάντοτε κάποια μορφή ανισότητας, ανισορροπίας εξουσίας, καταπίεσης ή εκμετάλλευσης είναι η κινητήριος δύναμη που ωθεί διαλεκτικά τον κόσμο προς τα μπρος- προς όφελος των λίγων και εις βάρος των πολλών. Είναι, κατά μια έννοια, μια διατύπωση του αξιώματος της μαρξιστικής θεωρίας σύμφωνα με την οποία η δύναμη που κινεί τον κόσμο είναι η εργασία, από την οποία θέση συνάγεται οτι το πολιτιστικό εποικοδόμημα με όλες του τις πτυχές, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας και των προϊόντων της, όπως η ποίηση, αξιοποιούνται κατά κύριο λόγο στο να νομιμοποιείται η καταπίεση και η εκμετάλλευση, ώστε ο κόσμος να εξακολουθεί να έχει την ίδια πορεία και να διαιωνίζεται το status quo.
Σε αντίθεση με την προηγούμενη δουλειά της, η Athena Farrokhzad στη «Χρονιά του γαϊδάρου», δημιουργεί ένα λυρικό υποκείμενο που μιλά μέσα από τα ίδια του τα λόγια, ωστόσο αυτή τη φορά για μια άλλη μορφή, αυτή του γαϊδάρου.
Ο γάιδαρος είναι το πιο καταπιεσμένο από όλα τα ζώα, προορίζεται για χρήση και εκμετάλλευση και δέχεται ταπεινώσεις, αντί να το ευχαριστούμε. Πιο συχνά το μαστιγώνουν παρά το ανταμείβουν με καρότο, και το όνομά του το πετάνε ως προσβολή στους άλλους. Στο βιβλίο, ο γάιδαρος αποκαλείται ο κατεξοχήν προλετάριος αυτού του κόσμου.
Η εικόνα του γαϊδουριού κατασκευάζεται με αναφορά σε πολλά μικρά και ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα, και γίνεται αντιληπτή η μορφή του στον χώρο και τον χρόνο, πάντα και αναπόφευκτα μέσω της οπτικής του ανθρώπου- ως το ζώο που μας συντροφεύει από την αυγή των πολιτισμών μας κι εκείνο που κουβάλησε στη ράχη του το βάρος και την κακομεταχείριση που συνεπαγόταν η εξανθρώπιση του είδους homo sapiens· εκείνο το ζώο που μπορεί να βεβαιώσει σιωπηλά οτι η εκμετάλλευση με τις διάφορες μορφές της, η αγάπη με προϋποθέσεις και οι ψεύτικες υποσχέσεις είναι αυτά που καθιστούν το άνθρωπο πολιτισμένο ον.
Αλλά επίσης, το γαϊδούρι είναι ένας σιωπηλός ένοχος: είναι αυτό που μετέφερε τα όργανα της αποικιοκρατίας στην πλάτη του, αυτό που βοήθησε σε όλες τις βρώμικες δουλειές που έκαναν οι άνθρωποι εις βάρος του περιβάλλοντός τους, των άλλων ζώων, αλλά και ενάντια στο ίδιο το ανθρώπινο είδος.
Ο γάιδαρος απεικονίζεται επίσης ως σύμβολο κάθε μάταιας προσπάθειας για εξέγερση και ανυπακοή, σύμβολο των χαμένων πολιτικών αγώνων, καθώς και της επιβίωσης σε ένα καπιταλιστικό σύστημα όπου τα όρια ανάμεσα στην ελευθερία και τη δράση, την εκμετάλλευση και την αυτο-εκμετάλλευση είναι συχνά θολά.
Η ποιήτρια χρησιμοποιεί το μοτίβο του γαϊδάρου για να μιλήσει για την ανισορροπία εξουσίας, την αδικία, την εκμετάλλευση και την έλλειψη αλληλεγγύης ως τις συνθήκες του σημερινού κόσμου – όχι μονάχα του παρόντος οικονομικού συστήματος στο οποίο ζούμε ή των κοινωνιών που δημιουργούμε, αλλά ακόμη και του μη ανθρώπινου κόσμου.
Παράλληλα με την απεικόνιση του γαϊδουριού, το βιβλίο αντιπαραβάλλει επίσης δύο ρόλους, ο οποίοι ενυπάρχουν στο λυρικό υποκείμενο: ο ένας είναι αυτός της μητέρας δύο παιδιών και ο άλλος είναι της αδελφής που πενθεί τα δυό της αδέρφια. Έτσι, η Farrokhzad μπορεί να μιλήσει για τη σχέση ανάμεσα στον αποκλεισμό από τον τόπο των προγόνων, την συνέχεια της γενεαλογίας της οικογένειας και το πένθος για την απώλεια συγγενών που ζουν μακριά μας.
Πως μπορεί κανείς να επιβιώσει σε έναν κόσμο αδικίας; Πώς μπορεί να συνεχίσει τη γραμμή της οικογένειας όταν αυτήν την διακόπτουν ο χρόνος και ο χώρος; Πώς μπορεί να θρηνήσει τα μέλη της οικογένειας του που χάθηκαν, όταν αυτά τα ίδια μέλη και όσο βρίσκονταν εν ζωή υπήρχαν μόνο ως ανάμνηση;
Ποια θα είναι η δύναμη που θα ελευθερώσει το γάιδαρο, αν αυτός εν σιωπή αποδέχεται το φορτίο του; Αυτή η εσωτερικευμένη υποδούλωση καθιστά το γάιδαρο θύμα ή θύτη;
Με αυτή την έννοια, το βάρος που φέρει ο γάιδαρος σε αυτό το βιβλίο είναι και συναισθηματικό. Το βάρος της θλίψης, το βάρος της ευθύνης, το βάρος των συνεπειών, το βάρος του να είσαι αυτός που αγαπά.
Το βάρος της θλίψης είναι αυτό που μας βασανίζει τόσο σε προσωπικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.
Η θλίψη για τον κόσμο που θα μπορούσε να είχε υπάρξει, αλλά δεν υπήρξε ποτέ – για τις επαναστάσεις που απέτυχαν ή που δεν έλαβαν ποτέ χώρα. Και υπάρχει επίσης μέσα σε κάθε ανθρώπινο πένθος ένα μικρό πολιτικό βάρος που περιστρέφεται γύρω από γεγονότα που είναι καθαρά προσωπικά εκ πρώτης όψεως- ο θάνατος των αδερφών, η γέννηση ενός παιδιού σε έναν κόσμο γεμάτο αδικία, στον οποίο η επιλογή που έχει ο καθένας μας είναι είτε να είναι απολύτως άκαρδος, είτε να έχει απολύτως φορτωθεί με όλο τον πόνο.
Marija Dejanović
Στοιχεία βιβλίου:
ISBN: 9786185928162
Αριθμός σελίδων: 120
Διαστάσεις: 22×15
Τιμή: 11,66
Έτος έκδοσης: 2025
Μετάφραση: Αντώνης Μπογαδάκης
Επιμέλεια: Βάγια Κάλφα
Είδος: Ποίηση
Δείγμα γραφής:
Τη χρυσή εποχή του φορδισμού ζούσε ένα εργατικό γαϊδούρι
που το βούλωνε κάθε φορά με την ελπίδα της προαγωγής
Έκανε τέτοια καλή και αψεγάδιαστη δουλειά που το αφεντικό της
ήθελε να δει αν θα μπορούσε να φέρει εις πέρας
τον ίδιο όγκο δουλειάς με το λιγότερο κόστος
Έτσι λοιπόν μείωσε στο μισό το σιτηρέσιο,
παρ’ όλα αυτά το γαϊδούρι συνέχισε ν’ αποδίδει
Δεν έκανε κανένα παράπονο ή τουλάχιστον
κανείς δεν το άκουσε ποτέ να παραπονιέται
επειδή η φωνή του ήταν τόσο αδύναμη
Κάθε μέρα μείωνε το αφεντικό την τροφή του γαϊδουριού μέχρι που μια μέρα
αφαίρεσε εξ ολοκλήρου το τελευταίο υπόλοιπο από τα άχυρα
Μα πώς είναι δυνατόν, αναφώνησε με οργή ο ιδιοκτήτης
όταν λίγο αργότερα βρήκε το γαϊδούρι νεκρό
Βιογραφικό:
Η Ατένα Φαρροκχσάντ (Athena Farrokhzad) γεννήθηκε στην Τεχεράνη το 1983. Πολύ σύντομα μετά τη γέννησή της η οικογένειά της μετανάστευσε στη Σουηδία. Ζει κι εργάζεται στη Στοκχόλμη. Η Ατένα Φαρροκχσάντ είναι ποιήτρια, δραματουργός, μεταφράστρια και κριτικός λογοτεχνίας. Έχει εκδώσει πέντε βιβλία στις εκδόσεις Albert Bonniers τα οποία έχουν μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες. Το 2013 εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή Λευκοσελευκο (Vitsvit) η οποία έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά. Παράλληλα, έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, έργα των Adrienne Rich, Audre Lorde, Marguerite Duras, Fady Joudah, Jacqueline Woodson και Natalie Diaz. Είναι υπεύθυνη του τμήματος λογοτεχνίας της Στέγης Πολιτισμού στο Δημοτικό Θέατρο της Στοκχόλμης, ενώ διδάσκει λογοτεχνία στο Linköping University. Στο υπό έκδοση έργο της Τραγωδίες (Tragedier) προσεγγίζει από μια σύγχρονη σκοπιά τις θεματικές των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών Πέρσαι του Αισχύλου, Αντιγόνη του Σοφοκλή και Μήδεια του Ευριπίδη. Εργογραφία: Vitsvit, Albert Bonniers, 2013 (Λευκοσελευκό, Αντίποδες, 2016). Trado, Albert Bonniers, 2016 (σε συνεργασία με τη Ρουμάνα ποιήτρια Σβετλάνα Κάρστεαν). I rörelse, Albert Bonniers, 2019. Åsnans År, Albert Bonniers, 2022 (Η Χρονιά του Γαϊδάρου, Θράκα, 2025). Tragedier, Albert Bonniers, 2025
