Για τη συλλογή «Στάσιμο κύμα» της Πηνελόπης Μιχαλακοπούλου, Εκδόσεις TETRA
Γράφει η Βάσια Καλογεράκου
Η συλλογή «Στάσιμο κύμα» της Πηνελόπης Μιχαλακοπούλου, που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2024 από τις εκδόσεις TETRA, είναι μια σπονδή στην ολότελα δική μας υπόσταση που μάς συναντά διαμέσου των Άλλων, μα και παρμένη από τις μισγάγγειες εμπειρίες των μικρών ωρών, τους κραδασμούς της νεότητας και τα απτά, αληθινά πράγματα της ζωής που μας έλειψε ή μας περίσσεψε γενναία, στην ίδια εκδοχή. Μη βιώματα αντιστοιχίζονται ως αναμνήσεις, καβουρδισμένες στη χόβολη της οικουμενικότητας από το πρώτο μέχρι και το εβδομηκοστό «καρέ» αυτού του ποιητικού φιλμ.
Οι αντιφάσεις είναι αντηχήσεις εννοιών που «συγχωρούνται» ήδη από τον τίτλο και το λιτό γραφικό του εξωφύλλου αυτού του ποιητικού πονήματος: «Στάσιμο κύμα» —κίνηση και στάση, ταλάντωση και νύξη, άκρα πακτωμένα ή ελεύθερα-δίαυλοι, χωρίς διάδοση, μοτίβα με ενέργεια, άσπρο και μαύρο, που αλληλοσυμπληρώνονται χωρίς ανάδευση.
Ειδική μνεία απαιτείται για την εμβριθή, γνωσιακή χρήση της γλώσσας της ποιήτριας· ως συν-κινητήριος δύναμη και σπορά διαδραματίζει έναν εύστοχα κυρίαρχο ρόλο, όπως της πρέπει άλλωστε, εξερευνά νοήματα και αναγείρει τους στοχασμούς χωρίς παραγνωρίσεις —ένας νεοσύστατος πυρήνας και συγχρόνως ένα ώριμο, ηφαιστειακό προϊόν. Η δύναμη των εκφραστικών εργαλείων της γλώσσας αποκαλύπτεται κιόλας από το «εισαγωγικό» πρώτο ποίημα «ΕΠΕΑ ΠΤΕΡΟΕΝΤΑ (γιαπωνέζικη ἀντιστροφὴ)», παράλληλα με το στίγμα της απουσίας ορίων στον τόπο και στον χρόνο. Και έπειτα, το αβάσταχτο του ποιείν και ο αβάσταχτος νόμος της επιθυμίας του —ώμος που κεντρίζει η πιθανότητα—δίνουν το παρών στο ποίημα «ΠΟΙΗΤΙΚΗ»:
Δὲν εἶν’ παιδὶ τοῦ ἔρωτα τὸ ποίημα / Δὲν εἶναι ἔτσι ἡ σύλληψη / Κορμὶ ποὺ δὲν ἀνοίγει/ Τὸ σφίξιμο τοῦ κόλπου / Μὴ σπαρταρήσει ἄνομα ὁ πόθος / Κι ἐκπληρωθεῖ τυχαῖα ὁ λόγος κι ἡ μουσική
Στο ποίημα «Ο EL GRECO ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΤΙΖΙΑΝΟ», ο μαγικός ρεαλισμός, εδώ, τέκνο μιας παραδοσιακής ρυθμολογίας, ξεπηδάει μέσα από τα μάτια μιας βυζαντινής αγιογραφίας, μαζί με τα σπλάχνα του πόθου —και ο αριθμός εντός της στιχουργικής νομοτέλειας, πάντα σχεδόν, εικοσιδυό. Παρατίθεται η πρώτη στροφή του ποιήματος
Μὲ μισοφόρι ἀέρινο, μὲ γέλιο νὰ κυλάει / Καρφώνει μὲ τὰ μάτια της τὸν ἄλλο Τισιανὸ /Ἑφτὰ φορὲς τὴν ζύγιασε, τοῦ κάνει γιὰ Δανάη / Εἰκοσιδυὸ χρονῶ
Στο τετράστιχο «ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ», το ρήγμα του αναπότρεπτου χωρισμού και, στο περιθώριο, εκατοντάδες εικόνες συνυφασμένες με τη φαντασία του αναγνώστη-ταξιδιώτη που φτάνουν να πουν ότι ο θάνατος νικιέται στην άκρη του γκρεμού ή ηθελημένα πνίγεται ή πίνεται στο ποτήρι της μεσογειακής ζωτικότητας:
Σὲ πεθύμησα προτοῦ σὲ χωριστῶ / Μοῦ ‘λειψες ἤδη πολὺ / Σταρένιο καὶ μελὶ / Κορίτσι ἀπ’ τὴν Cuenca
Ένα χαρακτηριστικό που συνομιλεί με ευθύτητα με τον αναγνώστη είναι οι ανατροπές στον λόγο, ως μορφή και περιεχόμενο, περιβαλλόμενες είτε από δραματικά είτε από κωμικά ρεύματα, και οι οποίες λειτουργούν ως κραδασμοί, αλλά και ως ταυτότητα. Ένα τέτοιο απόσπασμα από το ποίημα «ΛΟΞΟ ΦΩΣ»
Μὴ σὲ φοβίζουν οἱ μακριὲς σκιὲς/ Κι οἱ γρίλιες τῶν γειτόνων/ Ἐμεῖς θὰ βγοῦμε ἀπὸ τὶς φασκιὲς / Μὲ ἐκρήξεις μεγατόνων
Το ποίημα «SAKURA», τοποθετημένο στην πόλη Tomioka της Fukushima, θα πει, ξανά τραγουδιστά, για τον διττό μας ρόλο μέσα στη μεγάλη καταστροφή, και το τραύμα του αχινού, καθώς κυοφορεί την —πάντα— προσωρινή μας επιβίωση. Για του λόγου το αληθές, παρατίθεται η πρώτη στροφή:
Κρύβεται στὰ κλαδιὰ τῆς κερασιᾶς, καπνίζει μνῆμες / Θυμᾶται σκόνη ὅσους φύγανε ἀπό ‘δῶ / Τὴ μέρα ἕνα χλομὸ παιδὶ ποὺ κόβει λαμαρίνες / Φοράει τὶς νύχτες τῆς γιαγιᾶς τὸ κιμονὸ
Κι ακόμη, εύγλωττα, το ποίημα «NEW AGE» θα «καρφώσει» λέξεις-σχόλιο στον νεόδμητο τοίχο γνώριμων εμπειριών, προσφάτως ενταγμένων στον ιστορικό χρόνο της ανθρωπότητας:
Λέξεις πρωτοχριστιανικὲς / Renegati/ Lacrimae / Τώρα δικές μας
Στο ποίημα με τίτλο «KINEEM?» —Ποιοι είμαστε; (στα κουρδικά)— η παλλόμενη παραμυθία θα τμήσει τα περάσματα, από την υποδόρια διάβρωση της αιματοχυσίας και της ξενιτιάς στην κοινή καταβολή. Από την τελευταία στροφή:
Ρωτᾶνε «kineem?» / Μὲς στὴν παλάμη μὲ στυλὸ ἕνα ὄνομα / Μοῦ λέει «Μεῖνε, / Καὶ πές με, ὅπως μὲ φωνάζει ἡ μάνα μου / στὸν ὕπνο μου, νὰ θυμηθῶ ποιὸς εἶμαι»
Αναπάντεχα σχόλια, λοιπόν, έμμετρα, ελεύθερα ή μικρά αφηγήματα, συχνά τοποθετημένα σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη, και άλλα πιο προσωπικά, να διεγείρουν την κρίση, το αίσθημα και την πυρρίχια, ανθρώπινη ψυχή.
Ένα ακόμη απόσπασμα, από το ποίημα «ΟΙ ΚΑΤΑ ΔΙΑΝΟΙΑΝ», που σαν να μετριέται η μνήμη του άδικου και των απωλειών μέσω της αποτυπωμένης λήθης του εαυτού:
Σκιὲς ξεδεματιάζω κάθε Κυριακὴ / Ψωμί, κρασί, κορμὶ τοὺς δίνω / Λεῖψανἀ π’ τὶς φωτογραφίες τους νωρὶς / Λείψανα οἱ φωτογραφίες μας χωρίς
Στο «ΔΙΑΜΠΕΡΕΣ», η ανοιχτή —από τη μη πραγμάτωση της δικαιοσύνης— πληγή της τουρκικής εισβολής και κατοχής στην Κύπρο, και ο υφέρπων πια καημός του ξεριζωμού, ως κομμάτια μιας τόσο προσωπικής όσο και οικουμενικής εξιστόρησης. Ακολουθεί η πρώτη στροφή του ποιήματος
Ἔχει ἀνοιγμένη πολεμίστρα μέσα του / Περιστρεφόμενη δερβίσισσα πληγὴ / Πισώπλατο βαρυτικὸ κρατήρα / Ποὺ κρύβει μὲ τὰ ροῦχα τὸ πρωὶ
Ενώ, στην αντικρυστή σελίδα, το ποίημα με τίτλο «ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ», υπερνικώντας την όποια θεματική ευκολία, κλείνει με το αιχμηρά κοινωνικό
Τώρα /Μὲ Hermès μαντίλι στὸ λαιμὸ / Ἡ Ἐλευθερία ὀδηγάει τὸ λαὸ
Η συλλογή καταλήγει αριστοτεχνικά στο «ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ», εδώ που, επί προσωπικού, βρήκα έναν σπάνιο, συγγενή συντονισμό, να προαναγγέλλει ή απλώς να επαληθεύει το αδιάλειπτο της ποίησης και της προσωπικής, άρα, και της συλλογικής μας ιστορίας.
Συνοψίζοντας, η ποιητική συλλογή της Πηνελόπης Μιχαλακοπούλου «Στάσιμο κύμα» είναι ένα καθηλωτικό βάπτισμα σε μια ποιητική τέχνη που χαρακτηρίζεται από εύλογες εναλλαγές ύφους και περιεχομένου, και λειτουργεί ως ταξίδι, χωρίς ωστόσο να αψηφά τη βαρύτητα, αλλά και ως μέσο ψηλάφησης της φύσης και της θέσης του ανθρώπου μέσα σε έναν, εν τέλει, όχι και τόσο φανταστικό μικρόκοσμο, και συγχρόνως σε ένα, έστω στιγμιαία, αδιάσπαστο «σύμπαν»
Γιὰ νά ‘ρθουν κι ἄλλοι χωρισμοὶ καθότι
Ὁμηρικὲς ἀναμετρήσεις ἡ ζωή μας
(αποσπάσματα από το ποίημα «ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ»).
Η Βάσια Καλογεράκου γεννήθηκε το 1995 στην Αθήνα. Είναι διπλωματούχος πολιτικός μηχανικός και κάτοχος μεταπτυχιακών διπλωμάτων από τη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, καθώς και από τη Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ). Έχει εκδώσει μία ποιητική συλλογή με τίτλο «Αποκοπή και Επαληθεύσεις Κάτω από τις κόκκινες μουριές» η οποία κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2023 από τις Εκδόσεις ΑΩ. Ασχολείται,επίσης, με τη μουσική, τα εικαστικά και τη φωτογραφία.
