Ασήμαντη λεπτομέρεια : Τα όπλα δεν θα νικήσουν, μόνο ο άνθρωπος
Της Ελένης Καπετανάκη
Επιμέλεια: Γιώργος Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης
Η Αντανία Σίμπλι
Η Αντανία Σίμπλι γεννήθηκε στην Παλαιστίνη το 1974. Ασχολείται με τη λογοτεχνία και τη δοκιμιακή γραφή, ενώ συνδέεται ακαδημαϊκά με το Πανεπιστήμιο Birzeit στη Δυτική Όχθη. Το μυθιστόρημά της Ασήμαντη λεπτομέρεια γράφτηκε το 2004 μέχρι το 2016 και βρέθηκε στη βραχεία λίστα του National Book Award for Translated Literature το 2020 και στη μακρά λίστα του International Booker Prize το 2021. Είναι το πρώτο της έργο που εκδίδεται στα ελληνικά. Έχει επίσης μεταφραστεί σε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, κορεατικά.
Τον Οκτώβρη του 2023 θα της απένειμαν το LiBeraturpreis, βραβείο που έδιναν στους συγγραφείς του Νότου απ’ όλον τον κόσμο, στην ΔΕΒ της Φρανκφούρτης για την Ασήμαντη λεπτομέρεια. Ένα βραβείο που δεν πήρε ποτέ εξαιτίας «του πολέμου με τη Χαμάς», όπως ανακοίνωσαν οι Γερμανοί. Συγγραφείς απ’ όλον τον κόσμο αντέδρασαν και υπέγραψαν εναντίον.
Τo γεγονός
Η Αντανία Σίμπλι αφορμάται από ένα αληθινό γεγονός, τον ομαδικό βιασμό και την εκτέλεση μιας ανήλικης Βεδουίνας Παλαιστίνιας το 1949 από ισραηλινούς στρατιώτες στην έρημο Νέγκεβ, για να μας μεταφέρει στο παρόν των διαχωρισμών, των συνόρων και των διαρκών αποκλεισμών. Μια νεαρή κοπέλα δολοφονείται και μια άλλη ταξιδεύει για να ανακαλύψει την αλήθεια της, για να επιφέρει τη μετά θάνατον δικαίωσή της.
Το γεγονός δημοσιεύτηκε στην ισραηλινή εφημερίδα Haaretz, ο αξιωματικός Μοσέ και μερικοί στρατιώτες καταδικάστηκαν, ενώ η έρευνα έγινε 40+ χρόνια αργότερα από το καλοκαίρι του 1949 βάσει νέων αταξινόμητων εγγράφων.
Το γεγονός ήταν η συνέπεια του να ζεις με καθημερινή βία, καθώς δεν αποτελούσε πολεμική αλλά εγκληματική πράξη.
Τo έργο
Καλοκαίρι του 1949, ένας χρόνος μετά τον πόλεμο που οι Παλαιστίνιοι θρηνούν ως τη Νάκμπα —την καταστροφή που οδήγησε στον εκτοπισμό 700.000 Παλαιστινίων— και οι Ισραηλινοί γιορτάζουν ως τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Ισραηλινοί στρατιώτες αιχμαλωτίζουν μια νεαρή Παλαιστίνια στην έρημο Νέγκεβ, τη βιάζουν και στη συνέχεια την εκτελούν και θάβουν το σώμα της στην άμμο. Χρόνια αργότερα, μια γυναίκα αγκιστρώνεται από την ασήμαντη λεπτομέρεια της ημερομηνίας θανάτου της Βεδουίνας που συμπίπτει με την ημερομηνία γέννησης της γυναίκας, 25 χρόνια μετά, και αναζητά εμμονικά την αλήθεια αυτού του γεγονότος.
Μια στοιχειωτική καταγραφή της βίας και του τρόμου, της απώλειας και της ζωής που κυλά ανάμεσα σε υλικά και άυλα σύνορα. Τα σύνορα Παλαιστίνης – Ισραήλ, τα πρώτα, και τα σύνορα παρελθόντος-παρόντος, τα δεύτερα.
Το πρώτο μέρος, με τριτοπρόσωπη αφήγηση, διαδραματίζεται στην έρημο Νέγκεβ, κοντά στα σύνορα με την Αίγυπτο και το δεύτερο, ξεκινά από τη Ραμάλλα. Στο πρώτο μέρος έχουμε μία ψυχρή αφήγηση, δίχως συναίσθημα, θα λέγαμε ένα είδος στρατιωτικής αναφοράς των γεγονότων. Στο δεύτερο αντίθετα, υπάρχει έντονο το συναίσθημα όπως μας το δηλώνει η Παλαιστίνια από τη Ραμάλλα.
Εκτός από την κύρια και ουσιαστική ασήμαντη λεπτομέρεια, στο βιβλίο επαναλαμβάνονται και άλλες λεπτομέρειες που καθρεφτίζονται στα δύο μέρη: η μυρωδιά της βενζίνης, το γαύγισμα του σκύλου, ο αντικατοπτρισμός, μία ανώνυμη Παλαιστίνια σε άμεσο κίνδυνο. Για να κάνει αυτό το ριψοκίνδυνο ταξίδι η γυναίκα πρέπει να διασχίσει ζώνες περιοχών που για κείνη είναι απαγορευμένες. Κατοικεί και εργάζεται στη ζώνη Α της Δυτικής Όχθης, αλλά για να ταξιδέψει σε άλλες ζώνες κατά μήκος της Παλαιστίνης μέχρι τα νότια σύνορα με την Αίγυπτο, πρέπει να διασχίσει αμέτρητα σημεία ελέγχου checkpoints του ισραηλινού στρατού σε μια διαδρομή άγνωστη σε κείνη. Κι εδώ βλέπουμε αναλυτικά, τη ζωή και τις καθημερινές δυσκολίες των Παλαιστινίων που ζουν υπό Ισραηλινή Κατοχή, τους βομβαρδισμούς που υπολογίζουν από την απόσταση: όσο πιο μακριά και πιο αδύναμος ακούγεται ο ήχος, τόσο πιο πέρα είναι το σημείο όπου πέφτει η βόμβα. Γιατί η λογοτεχνία μπορεί να είναι και πολιτική πράξη, οι ιστορίες των ανθρώπων επίσης. Οι περισσότεροι συγγραφείς βέβαια προτάσσουν αληθινές ιστορίες που τους έχουν διηγηθεί οι άνθρωποι, όπως ο Ελιάς Χούρι που 7 χρόνια συνέλλεγε ιστορίες Παλαιστινίων γερόντων για το μυθιστόρημά του Η Πύλη του Ήλιου, αλλά και η Αντανία Σίμπλι με την Ασήμαντη λεπτομέρεια που μας περιγράφει ένα αληθινό γεγονός, την πραγματική ιστορία μιας Βεδουίνας, του θύματος που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του. Η ίδια λέει ότι η περιγραφή του εγκλήματος γίνεται από τον ίδιο τον θύτη ισραηλινό αξιωματικό, μόνο αυτά μπορούμε να ξέρουμε. Και όπως αργότερα μάθαμε από τους δικαστικούς φακέλους, ο στρατιώτης που φύλαγε την κοπέλα ήταν ο πρώτος που τη βίασε, ακολούθησαν 2 ακόμα. Ο αξιωματικός Μοσέ διέταξε τον νοσηλευτή να την κουρέψει ώστε να μην προκαλεί, όπως κατέθεσε ένα άλλος αξιωματικός της μονάδας. Εντέλει, η μονάδα ψήφισε τι θα έκαναν την κοπέλα και όλοι απάντησαν με μια φωνή ότι ήθελαν να πάνε μαζί της, οπότε η μοίρα της ήταν αποφασισμένη. Και όλοι γνωρίζουμε πως κάτι τέτοια γίνονται στους πολέμους, όμως εδώ δεν ήταν πολεμική πράξη και θα μπορούσε να αποφευχθεί. Ωστόσο, η Αντανία αγαπάει τον αξιωματικό ως χαρακτήρα του βιβλίου και πιστεύει πως η ικανότητα να προκαλείς πόνο, βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Ίσως δεν την αναγνωρίζουμε και δεν την πιστεύουμε αλλά είναι εκεί, μέσα μας. Οι ισραηλινοί μεταμόρφωσαν τη Βεδουίνα σε κάτι αναγνωρίσιμο που θα μπορούσαν να δεχτούν αλλά μόλις άνοιξε το στόμα της, συνειδητοποίησαν πως είναι μια ξένη, ο ΑΛΛΟΣ, και δεν τους ήταν ανεκτή.
Η Αντανία Σίμπλι αγαπάει τη γλώσσα αλλά και τη σιωπή της γλώσσας. Στην Παλαιστίνη, αν μιλήσεις την αραβική γλώσσα θα σε ταπεινώσουν, την απαγορεύουν κα… τι μπορείς να κάνεις; Να τη μιλήσεις ή όχι, η σχέση είναι προβληματική. «Αν δεν μιλήσω αραβικά, τιμωρώ τη γλώσσα μου», υποστηρίζει.
Η συγγραφή γίνεται μηχανικά και σε πάει όπου θέλει αυτή. 12 χρόνια έκανε να τελειώσει το μυθιστόρημα και στην αρχή, είχε αποφασίσει να γράψει μόνο το πρώτο μέρος, στην πορεία ωστόσο βγήκε και το δεύτερο. Αγαπάει τους χαρακτήρες των βιβλίων της αλλά δεν τους θέλει να ζωντανέψουν, μόνο να μείνουν στα βιβλία, όπου χαρακτήρες νέοι διαφαίνονται συνέχεια και δεν είναι βέβαιη τι μπορεί καθημερινά να προκύψει πάνω στο γράψιμο.
Οι ισραηλινές αρχές δεν επιτρέπουν να μπαίνουν βιβλία στην Παλαιστίνη. Η συγγραφέας αναγκάστηκε να φωτοτυπήσει το βιβλίο της σε 6 αντίτυπα για να το διαβάσουν μέσα στην παλαιστινιακή επικράτεια και να το μεταφέρουν από χέρι σε χέρι. Τα χρήματα που μάζεψε, λίγα, τα έδωσε σε παλαιστινιακό καταυλισμό. Έγινε, όπως λέει, κλέφτης του ίδιου της του εαυτού και του εκδότη της, μα είναι επαναστατικό να μπορέσεις να διαβάσεις ένα βιβλίο στη Παλαιστίνη και γι’ αυτό το επιχείρησε.
Η ίδια προτιμά να μιλά για τις δουλειές της μόνο, και όχι για πολιτικά. Στις μέρες μας, ωστόσο, κάθε κουβέντα για την Παλαιστίνη είναι πράξη πολιτική. Όπως είπε ο Γκαμάλ αλ Γιτάνι, «ο συγγραφέας δεν πρέπει να είναι απομονωμένος απ’ όσα συμβαίνουν γύρω του, δεν ζει σε ένα γυάλινο κλουβί». Και η Αντανία Σίμπλι αυτό μας δείχνει, αυτά μαθαίνουμε μέσα από μια λογοτεχνία αξιώσεων που έχουμε την τύχη να διαβάζουμε και στην Ελλάδα.
Ελένη Καπετανάκη
Η Ελένη Καπετανάκη σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες στην Αθήνα. Γνωρίζει Αγγλικά και για ένα διάστημα εργάστηκε ως καθηγήτρια αγγλικών στην ιδιωτική εκπαίδευση. Στη συνέχεια εργάστηκε στην ALPHA BANK, την κέρδισε ωστόσο η αραβική γλώσσα και λογοτεχνία. Σήμερα ζει στην Αθήνα και ασχολείται με μεταφράσεις αραβικής λογοτεχνίας και ιστορικών έργων από το 2006. Έχει μεταφράσει δεκαοκτώ βιβλία από τα οποία τα τρία είναι αραβικές ιστορικές πηγές.
