Κώστας Λάνταβος – Η αγάπη για τη γλώσσα δεν αλλάζει, απλώς δυναμώνει

Αγαπητέ κύριε Λάνταβε, θερμά συγχαρητήρια για τα νέα σας βιβλία! Είναι πολύ πρόσφατη η έκδοση του τελευταίου σας ποιητικού βιβλίου, Το μέγιστο θαύμα, από τις εκδόσεις Θράκα, καθώς και οι μεταφράσεις δυο βαρυσήμαντων έργων αρχαίας τραγωδίας, του Σοφόκλειου Οιδίποδα Τυράννου και της Μήδειας του Ευριπίδη, για λογαριασμό των εκδόσεων Αρμός. Τα έργα αυτά αποτελούν αφενός την 16η σας προσωπική ποιητική δουλειά και αφετέρου την 15ή και 16η διαδοχικά μεταφραστική σας εργασία. Αυτή η διά βίου αφοσίωση σας στο πάθος της γραφής είναι σπουδαίας σημασίας και εμπνέει. Θα θέλαμε, λοιπόν, να σας ρωτήσουμε εάν, όπως και κάθε μακροχρόνια σχέση, η αγάπη για τη γραφή υφίσταται αλλαγές με τον χρόνο. Τι ήταν η ποίηση για εσάς στα νεότερα σας χρόνια και τι είναι σήμερα, με την εμπειρία τόσων δεκαετιών αφοσιωμένης εργασίας. Έχουν σημειωθεί αλλαγές στην οπτική σας σχετικά;

– Κατ’ αρχήν σας ευχαριστώ για τα «συγχαρητήρια» και για τη δυνατότητα της συνομιλίας μας πάνω στο μέγα ζήτημα της Γραφής και των έργων που εξ αυτής προκύπτουν. Πράγματι πρόκειται για πάθος και αφοσίωση που επίσημα μετράει 43 χρόνια, από την έκδοση της Πορείας, της πρώτης μου ποιητικής συλλογής μέχρι σήμερα που εκδόθηκαν τα τρία βιβλία που προαναφέρατε. 43 χρόνια συνεχούς «κονταροχτυπήματος με τις λέξεις», όπως προσφυώς που έγραψε κάποτε η σπουδαία Λαρισαία πεζογράφος, η Βασιλική Παπαγιάννη. Το πάθος αυτό χρονολογείται από την ηλικία των 14 ετών όταν ανακάλυψα τη γοητεία και τη θαλπωρή των λέξεων, των λέξεων βέβαια της ελληνικής γλώσσας. Όμως μέχρι να ολοκληρώσω τις σπουδές μου στην ιατρική επιστήμη, η ανάγκη μου για συνεχή επαφή με τη γραφή οπισθοχωρούσε, καθώς οι σπουδές στην ιατρική είναι πολύ απαιτητικές και «τρώνε» πολύ χρόνο. Αλλά κατάφερνα και έκλεβα χρόνο για άσκηση στη γραφή με πολλές απόπειρες που όμως δεν τελεσφορούσαν αποτελεσματικά. Από το 1975 όμως που ήμουν στο στρατό και μετέπειτα στο αγροτικό ιατρείο είχα πολύ χρόνο και οι προσπάθειες μου στη γραφή απέδωσαν ικανοποιητικά . Έτσι γεννήθηκε η Πορεία που εκδόθηκε τον Μάϊο του 1980 από τις Εκδόσεις Κέδρος, καθώς άρεσε στο ποιητή και μετέπειτα φίλο Γιάννη Κοντό. Έτσι ξεκίνησε αυτό το υπέροχο ταξίδι που λάμπρυνε τη ζωή μου και ευτυχώς συνεχίζει να το κάνει ακόμα. Η αφοσίωση και το πάθος, όπως λέτε, με τα χρόνια δυνάμωσε, έγινε τρόπος ζωής, έγινε η ίδια η ζωή. Όσοι ζούνε κοντά μου στην καθημερινότητα το γνωρίζουν από πρώτο χέρι. Στη γραφή, νομίζω, σε οδηγούν και κρατούν εκεί, τρείς συνθήκες: 1) η ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας με τον άλλο, 2) το χάρισμα, δώρο ή ταλέντο, η θεϊκή μανία όπως την ορίζει ο Πλάτων στον Φαίδρο, και 3) η αγάπη για τις λέξεις, τη γλώσσα, ο θαυμασμός και η λατρεία για την ελληνική γλώσσα, το μεγαλείο της οποίας το ανακαλύπτει μόνον όποιος πέφτει μέσα στον απέραντο πλούτο του λεξιλογίου της. Εντυπωσιάζει η δυνατότητά της στη δημιουργία νέων λέξεων, την οποία ανακάλυψαν και οι ξένοι επιστήμονες και εφευρέτες για να ονοματίσουν τις νέες εφευρέσεις τους. Θα σας δώσω μόνο το παράδειγμα της λέξης Τηλεόραση (Television). Είναι σύνθετη λέξη από την αρχαιοελληνική λέξη τηλόθεν που σημαίνει «από μακριά» και βέβαια από τη λέξη όραση (η δυνατότητα του ανθρώπου να βλέπει). Η τηλεόραση λοιπόν είναι η δυνατότητα να βλέπουμε αυτά που έρχονται από μακριά. Δεν είναι θαυμάσια και μοναδική αυτή η δυνατότητα της ελληνικής γλώσσας να σημαίνει και να ακριβολογεί;

Και έρχομαι τώρα στο 2ο μέρος της ερώτησής σας. Η αγάπη για τη γλώσσα δεν αλλάζει, απλώς δυναμώνει και, αν είσαι αληθινός δημιουργός, την ερωτεύεσαι. Δεν το γενικεύω, μα πιστεύω ότι άνθρωπος που δεν ερωτεύεται τη γλώσσα του, καλύτερα να μην την ενοχλεί, ας την αφήσει στην ησυχία της. Προσωπικά, μετά τη συνταξιοδότησή μου, «ζω και αναπνέω» αγκαλιά (σχηματικά το λέω) με το Λεξικό Λίντελ Σκότ. Η Γραφή υφίσταται αλλαγές μέσα στα πρώτα κυρίως χρόνια, μέχρι ο ποιητής ή ο κάθε λογοτέχνης να κατακτήσει, όπως λένε, να βρει δηλαδή και να καταλήξει στο προσωπικό του ύφος γραφής, αυτό που λέμε και στυλ. Εξάλλου για πολλούς αυτό είναι και ζητούμενο. Πάντως αλλαγές και στο ύφος γίνονται συχνά, όχι όμως τέτοιες που να ανατρέπουν όλη τη μορφή της γραφής. Όμως αλλαγή δεν είναι μόνο στο ύφος, αλλαγές μπορεί να γίνουν ακόμα και στην αισθητική της γλώσσας.

Αφού είπατε πολλά και προσφέρατε στους αναγνώστες σας ακόμα περισσότερα μέσα στα βιβλία σας, είναι αξιοσημείωτο πως ακόμη έχετε τόσα να πείτε. Και θα προσέθετα ότι το καινούριο βιβλίο σας, Το μέγιστο Θαύμα, περικλείει μια σοφία της ζωής και μια προσεκτική, αλλά και σεμνή οπτική του κόσμου. Κάποιοι θα έλεγαν ότι ζούμε στην εποχή της μετα-αλήθειας, στην εποχή των εναλλακτικών γεγονότων, της παραπληροφόρησης και του ευτελισμού πολλών πτυχών της ζωής. Το βιβλίο σας μας φάνηκε σαν μια σιωπηλή, αλλά σταθερή αντίσταση σε αυτά, καθώς επιμένει να διαχωρίζει το σωστό από το λάθος, το επαρκές από το ανεπαρκές. Ποια θέση κατέχει η αλήθεια για τη δημιουργική σας διαδικασία; Αποτελεί το να λες την αλήθεια καθήκον των ποιητών ή ο ποιητής οφείλει απλώς να δημιουργεί;

– Χαίρομαι γι’ αυτά που λέτε ότι χαρακτηρίζουν την ποίηση μου. Όντως η ποίησή είναι χαμηλών τόνων (ελπίζω αυτό να εννοείτε με τον όρο σεμνή), δεν θορυβεί δηλαδή. Νομίζω ότι είναι καθήκον του ποιητή να διαχωρίζει –στο μέτρο του δυνατού- το σωστό από το λάθος, και κυρίως να τολμά να ομολογεί την αλήθεια. Την αλήθεια σε κάθε επί μέρους θέμα, όπως αυτή έχει συνομολογηθεί μεταξύ των ανθρώπων δια μέσου των αιώνων. Ο Απολλιναίρ το διακήρυξε άλλωστε καθαρά; «Οι ποιητές δεν είναι μόνο άνθρωποι της Ομορφιάς / είναι ακόμα και πάνω απ’ όλα άνθρωποι της αλήθειας». Αυτή η πεποίθηση του Απολλιναίρ με καθόρισε τόσο ως ποιητή, μα κυρίως ως άνθρωπο. Στην Πορεία εξάλλου προτάσσω αυτή του τη ρήση ως μότο. Ναι, ο ποιητής πρωτίστως πρέπει να δημιουργεί, αυτή είναι η δουλειά του, αλλά συνάμα η αλήθεια που έχει και ηθικό πρόσημο πρέπει να υπηρετείται από κάθε Δημιουργό.

Το βιβλίο σας ασχολείται πολύ με ερωτήματα που άπτονται του σκοπού που έχει η ζωή του ανθρώπου ατομικά, αλλά και, πιο υπαινικτικά, εκείνου της ανθρωπότητας και του κόσμου ευρύτερα. Ερωτήματα σχετικά με τον σκοπό συνιστούν κάτι που οι άνθρωποι σήμερα συχνά αναβάλλουν να θέσουν στον εαυτό τους, καθώς για πολλούς επείγει να ανταπεξέλθουν στην σκληρή καθημερινότητα, τους λογαριασμούς που εκκρεμούν, το φαγητό που πρέπει να μπει στο τραπέζι. Ωστόσο, το να θέτουμε στον εαυτό μας το ερώτημα του σκοπού μας είναι τόσο ζωτικό για την ελευθερία μας όσο και η επιβίωση, θα μπορούσαμε να πούμε. Ποιο ρόλο, αν υπάρχει τέτοιος, έχει αυτή η αναζήτηση του σκοπού και ο στοχασμός πάνω σε βαθύτερα ζητήματα στη συγγραφή σας;

– Τα βαθύτερα ζητήματα όπως τα αποκαλείτε ή ερωτήματα θα πρόσθετα εγώ, υπάρχουν από την αρχή της περιπέτειας του ανθρώπου επί γης. Ο άνθρωπος πάντα θα θέτει αυτά τα ερωτήματα στον εαυτό του. Μάλιστα αυτά τα ζητήματα αποτέλεσαν την ανάγκη της γέννησης της Φιλοσοφίας. Όμως η Φιλοσοφία τα έχει καταφέρει καλύτερα στο να θέτει ερωτήματα, ενώ οι απαντήσεις της σε αυτά είναι εσαεί αμφισβητούμενα, δεν είναι οριστικές απαντήσεις, αναμφισβήτητες θέλω να πω. Εδώ έρχεται ο ποιητής και προσεγγίζει –με έναν τρόπο που κι ο ίδιος δεν τον καταλαβαίνει- αυτά τα καίρια υπαρξιακά ζητήματα, επιχειρώντας με τον ποιητικό λόγο να ψελλίσει κάποιες ιδέες απαντήσεων. Αρκετοί που έγραψαν για την ποίησή μου με χαρακτηρίζουν ως ερωτικό και στοχαστικό ποιητή. Δεν τους διαψεύδω. Ο στοχασμός με συντροφεύει από τα εφηβικά μου χρόνια και δεν θα μπορούσε να λείπει από την ποίησή μου. Προσπαθώ μόνο να μην υπονομεύει το ποιητικό αποτέλεσμα.

Πώς ήταν η διαδικασία συγγραφής στο τελευταίο σας έργο Το μέγιστο Θαύμα; Πόσο καιρό το γράφατε, τι σας ενέπνευσε περισσότερο;

– Τα ποιήματα γράφτηκαν από το 2018 μέχρι το 2022. Τα θέματα που με απασχολούν κι εδώ είναι τα ίδια, τα πανάρχαια των ανθρώπων. Έρωτας και Θάνατος και η στάση του ανθρώπου απέναντι στα μικρά και τα μεγάλα της ζωής. Το διαφορετικό σ’ αυτή τη συλλογή είναι, μετά από μια πορεία-θητεία 43 χρόνων στην ποίηση, ότι σ’ αυτά τα ποιήματα φαίνεται, νομίζω, πως υπάρχει μια οριστικότερη θέαση των πραγμάτων, μια σαφέστερη εικόνα και διατύπωση, μια πιο τολμηρή παραδοχή και συγχώρεση της ατελούς ανθρώπινης φύσης.

Εκτός από ποιητής, είστε επίσης αναγνωρισμένος μεταφραστής – τόσο από σύγχρονες γλώσσες, όσο και από τα αρχαία ελληνικά. Οι δύο νέες μεταφράσεις που μόλις δημοσιεύσατε -ο Σοφόκλειος Οιδίπους Τύραννος και η Μήδεια του Ευριπίδη- είναι και οι δύο κλασικές τραγωδίες. Οι κλασικές τραγωδίες της ελληνικής αρχαιότητας θα μπορούσαμε να πούμε πως σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρες, καθώς πραγματεύονται σύνθετα ζητήματα που είναι βαθιά ανθρώπινα και κοινωνικά, άρα έχουν μια παγκοσμιότητα. Καθώς οι κοινωνίες μας γίνονται όλο και πιο περίπλοκες, πιστεύουμε ότι η τέχνη θα πάρει σημαντικότερη θέση στη διαδικασία κατανόησης της πραγματικότητάς μας. Και αρχετυπικά δομημένα έργα, όπως οι αρχαίες τραγωδίες, μπορεί να είναι το κλειδί για να ξετυλίξουμε τα διλήμματα της πιο περίπλοκης από ποτέ πραγματικότητας.  Τι πιστεύετε, ποιος είναι ο ρόλος της κλασικής λογοτεχνίας σήμερα; Τι προσφέρει η ανάγνωσή της στον σύγχρονο άνθρωπο;

– Θα μού επιτρέψετε να πω ότι η τοποθέτησή σας για το μεγαλείο και τη διαχρονικότητα των τραγωδιών της κλασσικής ελληνικής αρχαιότητας είναι υπέροχη και πλήρης. Αυτή η τοποθέτησή σας απαντά καίρια στα δύο ερωτήματά σας. Αλλά μπορώ να προσθέσω κάτι. Ο ρόλος της κλασσικής λογοτεχνίας –κι όχι μόνο της τραγωδίας- είναι ο ίδιος διαχρονικά. Διδακτικός, Αισθητικός και Παραμυθητικός. Διότι ουσιαστικά ο άνθρωπος δεν αλλάζει, καθώς οι όποιες κατακτήσεις κάθε Γενιάς δεν μεταβιβάζονται μέσω DNA, καθότι είναι επίκτητες. Και η ανάγνωσή των κλασσικών μάς βοηθάει κυρίως στην αυτογνωσία, πέρα από τη γοητεία, την απόλαυση και τη χαρά της ανάγνωσης.

Επιλέξατε να μεταφράσετε τον Οιδίποδα Τύραννο και τη Μήδεια για κάποιο λόγο. Και οι δύο τους είναι σύνθετες τραγικές φιγούρες και οι ιστορίες τους θεματοποιούν πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ρόλων και προσωπικών παθών. Γιατί επιλέξατε αυτά τα δύο κείμενα;

– Έχω μεταφράσει ακόμα Τρωάδες, Φιλοκτήτη, Πέρσες, Βάκχες, Οιδίποδα επί Κολωνώ, Ικέτιδες, Προμηθέα Δεσμώτη, Ιππόλυτο. Με τις δυο που αναφέρατε, σύνολο δέκα. Επιλέγω κατά καιρούς έργα που έχω δει παραστάσεις τους, τις ξέρω σκηνικά, και βεβαίως με έχουν συγκινήσει ιδιαίτερα. Μέσα σε αυτό το σκεπτικό εμπίπτουν η Μήδεια και ο Οιδίπους τύραννος. Ο Οιδίπους θεωρείται το σπουδαιότερο από τα έργα που έφτασαν σ’ εμάς και η Μήδεια είναι ένα έργο όπου η αντιπαράθεση αρσενικού-θηλυκού παίρνει ακραίες διαστάσεις. Με εντυπωσιάζει η Μήδεια που ενώ είναι μια ψυχρή παιδοκτόνος, είναι μάλλον συμπαθής στο Κοινό. Μια αρνητική ηρωίδα που όμως έχει τα αδιαμφισβήτητα δίκια της. Στον Οιδίποδα, κατά τον Ανρί Μπερξόν, η ζωτική παρόρμηση τον ωθεί στην δόμηση της πραγματικότητας. Κάτι ακόμα που συγκινεί στον Οιδίποδα είναι ο διακριτός υπαινιγμός στο σχέδιο του Θεού από τη μια μεριά και της ελευθερίας της ανθρώπινης βούλησης από την άλλη. Ένα ζήτημα που επανέρχεται πιο έντονο στην χριστιανική θρησκεία αργότερα.

Είστε βαθιά αγαπητός και σεβαστός στη λογοτεχνική κοινότητα της Λάρισας, όχι μόνο για το συγγραφικό και μεταφραστικό σας έργο, αλλά και γιατί είστε, μαζί με τον κ. Σωτήρη Παστάκα και τον κ. Θάνο Γώγο, μια από τις βασικές προσωπικότητες που προωθούν το ζήτημα της ανάγνωσης και τη συγγραφής στην πόλη σας. Πρόσφατα μάλιστα κερδίσατε το βραβείο Μάκη Λαχανά, το οποίο απονέμεται από το Πανθεσσαλικό Φεστιβάλ Ποίησης, για την συνολική προσφορά σας στον χώρο της λογοτεχνίας. Όλες οι προσπάθειές σας να μοιραστείτε την αγάπη σας για τη λογοτεχνία με τους άλλους, να καλλιεργήσετε την παρουσία της λογοτεχνίας στη Λάρισα, έχουν πραγματικά αλλάξει το πολιτιστικό πεδίο της πόλης.  Τι θα λέγατε -γιατί η ανάγνωση είναι σημαντική σήμερα- για τα άτομα, για τις κοινότητες, για τις κοινωνίες;

– Ευχαριστώ πολύ για τις διαπιστώσεις που κάνετε πριν την ερώτησή σας. Με τον Σωτήρη είμαστε γνωστοί από παλιά. Συνυπήρξαμε στην κοινή έκδοση επτά Λαρισαίων Δημιουργών με τον τίτλο Επτάγραφον. Έκτοτε παρακολουθώ την ποίησή του κυρίως, την απολαμβάνω, και από τότε που επέστρεψε στη Λάρισα κάνουμε, ο καθένας με τον τρόπο του, ό,τι καλύτερο μπορούμε για τη Νέα Γενιά ποιητών και πεζογράφων που δημιουργούν αξιέπαινα εντός των τειχών. Και οι οποίοι ανοίγουν τα φτερά τους και στο πανελλήνιο αναγνωστικό κοινό. Είναι μια ταλαντούχα φουρνιά που θα βάλει, νομίζω, για τα καλά, τη Λάρισα στον λογοτεχνικό χάρτη της χώρας. Ο Θάνος επίσης είναι ένας ταλαντούχος ποιητής με παράλληλη δραστηριότητα στο Φεστιβάλ Ποίησης, στο περιοδικό Θράκα και στις εκδόσεις της Θράκας και με μεγάλη επιτυχία. Σπουδαίο έργο προσφέρει, γιατί η Δημιουργία έργων τέχνης πρέπει και να προβάλλεται για να φτάνει σε όσους την αναζητούν και διψούν να γίνουν κοινωνοί της.

Σύντομο βιογραφικό:

O Κώστας Λάνταβος γεννήθηκε στή Λάρισα. Σπούδασε Ἰατρική στό Πανεπιστήμιο Αθηνῶν. Διετέλεσε Πρόεδρος τοῦ Θεσσαλικοῦ Θεάτρου καί Ἀντιδήμαρχος Πολιτισμοῦ. Ἐξέδωσε 14 ποιητικές συλλογές, και δύο νουβέλες. Μετέφρασε ἔργα τῶν Οὐῒλλιαμ Μπλέηκ, Ἐζρα Πάουντ, Φερνάντο Πεσσόα, Ἐμιλυ Ντίκινσον, και Ντ. Χ. Λῶρενς, Πώλ Βαλερύ, Ζεράρ ντέ Νερβάλ και τον Ἄμλετ τοῦ Σαῖξπηρ. Μετέφρασε ἀπό τά ἀρχαῖα ἑλληνικά: Εὐριπίδη (Τρωάδες, Βάκχες, Μήδεια, Ἱππόλυτο, Ικέτιδες), Σοφοκλῆ (Φιλοκτήτης, Οἰδίπους Τύραννος, Οἰδίπους ἐπί Κολωνῶ), Αἰσχύλο (Πέρσες, Προμηθέας Δεσμώτης), Πλάτωνα (Φαῖδρος) καί Μένανδρο (Δύσκολος ἤ Μισάνθρωπος). Ἀσχολεῖται κατά καιρούς μέ τήν κριτική βιβλίου. Ἐπιλογή ποιημάτων του μεταφράστηκε ἀπό τόν Ἱσπανό ποιητή καί ἑλληνιστή Χοσέ Ἀντόνιο Μορένο Χουράδο, καί κυκλοφόρησε σέ βιβλίο το 2023 μέ τόν τίτλο El desvelo en mi interior. Ἳδρυσε καί διηύθυνε τό λογοτεχνικό περιοδικό Γραφή ἀπό τό 1989 μέχρι τό 2004.