ΣΤΕΛΛΑ
ΔΟΥΜΟΥ: Η ΕΝΤΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΜΗΛΟΦΩΝΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
Του Θοδωρή
Σαρηγκιόλη
Η
Στέλλα Δούμου προσέρχεται στην ποίηση
με τις «Χαμηλές
Οκτάβες»,
ήδη ώριμη. Καταθέτει ποίηση χαμηλόφωνη,
με μεγάλη ένταση, όμως συναισθημάτων,
που ελέγχονται χάρη στην γνώση των
ποιητικών τεχνικών.
Οι
τόνοι της χαμηλοί μεν, υψηλής δραστικότητας
δε, ως προς την τελική έκβαση του
ποιήματος.
Η
μαθητεία της στον υπερρεαλισμό έδωσε
καρπούς: οι ανατρεπτικές και εν πολλοίς
απροσδόκητες καταλήξεις των ποιημάτων
της, οι τολμηρές μεταφορές, οι επιθετικοί
προσδιορισμοί:
«Φύσηξε
για λίγο μια άρρωστη νιότη / πολύ λίγο,
να, ώσπου να πάρεις σχήμα».
(σ. 23).
Τα
καλά αφομοιωμένα διδάγματα του
υπερρεαλισμού ενοφθαλμίζουν το σώμα
του κειμένου και με λυρικά στοιχεία, τα
οποία, όμως υπερβαίνουν την απλή έκφραση
της εικόνας, την ανατρέπουν και την
φωτίζουν από άλλη γωνία:
«αφήσαμε
μόνο του έρημο το φεγγάρι / να ξερογλείφει
τα σκελετωμένα σπίτια./ Μόνον αναστάσιμα
τα συλλογιόμαστε / εκείνα τα χωριά. /
Αναστημένος και ο πετεινός τρις
ξανακουδουνίζει».
(σ. 14).
Η
γυναικεία ταυτότητα δεν προβάλλεται,
προκύπτει, όμως, από την ιδιαίτερη οπτική
της, που υπερβαίνει τα στερεότυπα περί
συναισθηματικής νοημοσύνης και γυναικείας
γραφής.
Η
ελευθερόστιχη μορφή των ποιημάτων,
γνώρισμα της νεωτερικής ποίησης,
υποκρύπτει μια λανθάνουσα ρυθμική
αγωγή, η οποία αρδεύεται από την μελέτη
και την γνώση όλης της παράδοσης.
Έχουμε,
λοιπόν, ρυθμικές μονάδες μέσα στα
κείμενα, που αντηχούν την παραδοσιακή
στιχοποιία:
«σαν,
ας πούμε, έναν ήλιο, έναν φθόγγο λίγο
αίμα απ΄ το καλό, το βαρελίσιο». ( Ερως
αρόδο,σ.35).
Και
στους καταληκτικούς στίχους του πρώτου
ποιήματος από το «Χρονορυχείο»,
είναι εμφανής ο 15σύλλαβος: «τρεις
μοίρες πιο ευάλωτος / μα αλλιώτικα
κομμένος».(σ. 7).
Στη
δεύτερη συλλογή της «Έρως
αρόδο»,
η Στέλλα Δούμου αναπτύσσει, εμφανέστερα
από προηγούμενα ποιήματά της, έναν
ερωτικό λυρισμό, που ανεβάζει την
θερμοκρασία του κειμένου, χωρίς εύκολες
και πιασάρικες διατυπώσεις, αλλά με
ρεαλιστικές εικόνες και με απρόσμενες,
στο τέλος, λύσεις.
Δείγματος
χάριν, αποσπάσματα:
-
«θα
με λες Λοβ, και θα βγαίνουν μικρές φωτιές
από το στόμα σου. Στη λεκάνη μου θα
πλένεσαι σπαρτός για ν ΄ αφαιρέσεις τα
σημάδια της θεογονίας. Αμετανόητα
γήϊνος» (σ. 11) -
Και
«Γι΄ αυτό σ΄ αγάπησα/ γιατί σπαταλάς
όλα τα ζύγια σου στις κορυφογραμμές/
θυμίζοντας αετό/ ενώ είσαι θλιμμένο
φεγγάρι/ Και οι νύχτες σου αστράφτουν.
(σ.33).
Θα
τολμούσα να εντάξω την ποίηση της Στέλλας
Δούμου στον νέο – υπερρεαλισμό, που
διευρύνει την εκφραστική της και μας
παραδίδει ποιήματα πολυπρισματικά.
Έτσι,
που να στεκόμαστε μπροστά σε λεκτικά
αγάλματα, σχηματισμένα με, φαινομενικά,
ετερόκλητα υλικά, αρμολογημένα και
μεταπλασμένα σ’ ένα τελικό κείμενο,
όπου λάμπουν με το δικό τους φως, σαν
πολύτιμες πέτρες, οι λέξεις.
Στίχοι-πυγολαμπίδες,
σαν αλάρμ, που μας τραβούν την προσοχή,
μας αφυπνίζουν.
«Συγχωρείσαι
–αν εντέλει συγχωρείσαι- γιατί συμβαίνει
καμιά φορά να κλαδεύεις ωραία σιωπή. /
Σκότωσα, ξέρεις, κάποτε έναν ποιητή /
τον σκότωσα γιατί όταν κλάδευε, τον
βαριόμουν».
( σ. 17).
Η
‘’παλίμψηστη τεχνική’’ (1) στη σύνθεση
του ποιήματος προσδίδει βάθος στην
ρέουσα λεκτική ανάπτυξη με παρεμβολές,
παρεκβάσεις, παύσεις, άλματα, που
καταλήγουν να διαστέλλουν το ποίημα,
ολοκληρώνοντάς το.
Ο
χρόνος, σκληρός σαν πέτρα, πρέπει να
σκαφτεί, να εξορυχθεί, ν’ ανοίξει ο
δρόμος.
Η
σκληρότητα του απαιτεί εργώδεις
προσπάθειες για να κατακτηθεί, να βιωθεί,
για να δώσει τα πολύτιμα ορυκτά του.
Η
υφή του λόγου στο «Χρονορυχείο»
υπαγορεύεται και από το θέμα, την
σκληρότητα του οποίου εικονίζει η φύση
των ορυκτών ‘’από τα σπλάχνα του
χρόνου.’’(2)
«Αφήνετε
ξεκούρδιστα τα παιδιά σας / να συνθέτουν
τραγωδίες δωματίων / που εσείς με μια
λύπη χωρίς νεφρά και νεύρα / ακούτε
αψεγάδιαστοι τον αυτισμό σας. // Αλί ο
χειμώνας της κοινής λογικής / Αλί και
το λυκόστομα / που κόβει τα στήθη της
πατρίδας. Κι όλο το γάλα, αίμα. / Σε επέτειο
παγωνιάς πληγιάζουν ονόματα» (σ. 14).
Και
[…]
«Ασημένιες αλεπούδες κρατούσαν ψαλίδια
/ όταν μ΄έκοβαν άνθρωπο / και με πουλούσαν
στην κρεαταγορά.» (σ.16).
Χαρακτηριστική
είναι η χρήση της μεταφοράς, η μετουσίωση
των κοινών λέξεων σ’ ένα εύηχο μείγμα
και η καταιγιστική, πολλές φορές, παράθεση
εικόνων σαν μια ακολουθία ζωγραφικών
καρέ – κινηματογραφική μινιατούρα,
πυκνή και ερεθιστική.
Η
κίνηση, σαν εκκρεμές, μεταξύ αντιθετικών
θεμάτων, όπως ο έρωτας και ο θάνατος, τα
δύο αυτά θέματα, που γονιμοποιούν και
ενεργοποιούν κάθε δημιουργό τα συναντούμε
στην ποίηση της Στέλλας Δούμου. Τα
αποτελέσματα αυτής της ενότητας των
αντιθέτων καταλήγουν σ’ ένα λαμπερό
αμάλγαμα, ακόμα και στις σκοτεινές
πλευρές του θανάτου και της ζωής.
«Στις
τρικυμίες ανταύγεια έξοδος / το δώρο
της απαλλαγής είναι ουρανός. / Ξέρεις
εσύ από προπέτασμα.» και «ο Θεός μαλλιά
δεν έχει, μόνο βάθος / κι αυτό ονομάζεται
θάνατος.»(σ. 29).
Κι
εδώ η έννοια του μεταίχμιου : η ενδιάμεση
κατάσταση μεταξύ παρελθόντος και
μέλλοντος χρόνου. Αυτός ο ατέρμων χρόνος,
που αλλάζει επίπεδο – κοχλίας χωρίς
επιστροφή.
«
κι ο
θάνατος έχει διασχίσει πλήκτρα νερών
/ για να ‘ρθει φέγγαρος ορθάνοιχτος να
με πετύχει.» (σ. 8).
Η
επιλογή χαμηλών τόνων στην ποίησή της
δείχνει την καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία
της, που ασκήθηκε σε έργα υψηλής αισθητικής
και όχι απλώς εντυπωσιακά και κραυγαλέα.
Δείχνει και την πεποίθησή της ότι η
πειστικότητα δεν έχει ανάγκη τους
υψηλούς τόνους, αλλά αρκούν τα καλά
υλικά και η μαστοριά του τεχνίτη για να
ολοκληρωθούν και να φανερώσουν την
ομορφιά της αλήθειας της.
«Η
ποίηση εν βρασμώ εξελίσσεται – τα
θρύψαλα της μέντας / του σχήματος το
ρίγος / οι κράμπες της τελείωσης.»(Χαμηλές
οκτάβες, σ. 55).
Κι
εδώ, κλείνοντας αυτή την προσπάθεια
ανάγνωσης της ποίησης της Στέλλας
Δούμου, θέλω να κάνω μιαν ελάχιστη
χειρονομία – αντίδωρο, με τρία χαϊκού,
που έγραψα με θέμα τους τίτλους των
βιβλίων της:
-
Παίξε
μου νύχτα / στις χαμηλές οκτάβες / το
τραγούδι σου. -
Έρως
αρόδο / σε οίστρο το λιμάνι / θα σ’
υποδεχτεί. -
Χρονορυχείο
/ οι σήραγγες του χρόνου / της μνήμης
τάφος.
………………………………………………………………………………………
(
Το κείμενο εκφωνήθηκε στην παρουσίαση
του «Χρονορυχείου» της Στέλλας Δούμου,
την Τετάρτη 20 Ιουνίου 2018, στην Έδεσσα,
στο παλαιό Παρθεναγωγείο.)
………………………………………………………………………………………
-
Παναγιώτης
Βούζης ( εφ. Το Βήμα, 20/10/2017) -
Ζαχαρίας
Στουφής ( στο blog
‘’Ψυχοναύτες’’ της Στ. Δούμου, 9
/3/2018)
