ΟΙ ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ
ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΕΧΑΝΤΡΑ ΠΙΣΑΡΝΙΚ
του Στάθη Ιντζέ
εδώτο 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
εδώτο 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
3. ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ
(ταξινόμηση ανά ποιητική συλλογή)
3.1. Η ΠΙΟ ΞΕΝΗ ΓΗ, 1955
– Τίτλος ποιήματος: το σύνολο της ποιητικής συλλογής.
Επιγραφή:
¡Ah! El infinito egoísmo de la adolescencia,
el optimismo estudioso: ¡cuán lleno de
flores estaba el mundo ese verano! Los
aires y las formas muriendo…
A.Rimbaud
«Αν αγαπάτε τον Ρεμπώ δεν είναι γιατί το κραύγασε εκείνος. Είναι το θάμπος που σας προξενούν κάποιες λέξεις που δν θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν κατανοητές»[5], έγραψε η Πισαρνίκ.
Επίσης, καταχώρησε στο ημερολόγιό της δύο σχετικές αναφορές:
13 Ιανουαρίου
Κοιμήθηκα με αυτούς τους στίχους:
ô saisons, ô chateaux
quel âme est sans défaut
(Στίχοι από το ποίημα ô saisons, ô chateaux του Ρεμπώ)
14 Ιανουαρίου
Κοιμήθηκα με τους στίχους του Ρεμπώ:
Par litterature,
j’ai perdu ma vie.
(Από το ποίημα Chanson de la plus haute tour)
Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ υπήρξε σταθερά απολίτικη και επηρεασμένη από τους Γάλλους συμβολιστές και υπερρεαλιστές και, ιδιαίτερα, από τον Αρθούρ Ρεμπώ. Είναι συνετό να χαρακτηρίσουμε το βιβλιο της με τίτλο Εξαγωγή τής πέτρας τής παραφροσύνης, ως μια κρίσιμη στιγμή στην ποιητική της παραγωγή κατά την οποία, από τεχνικής άποψης, τα ποιήματά της εγκαταλείπουν τη διάταξή τους σε στίχους για να γίνουν πρόζα, με έναν τρόπο ο οποίος μοιάζει με το ποίημα «Μια εποχή στην κόλαση»[2] του Α. Ρεμπώ.
3.2. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΘΩΟΤΗΤΑ, 1955
– Τίτλος ποιήματος: Noche
Επιγραφή:
Quoi, toujours? Entre moi sans cesse et
le bonheur!
G. De Nerval
O Gérard de Nerval (1808–1855), ετερώνυμο του Gérard Labrunie, ήταν Γάλλος συγγραφέας, ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής και υπήρξε κορυφαία φιγούρα του γαλλικού ρομαντισμού. Ο Νερβάλ είχε χρόνιες διανοητικές διαταραχές. Τσακισμένος και ταλαιπωρημένος από τη ψυχική του νόσο, αυτοκτόνησε στις 26 Ιανουαρίου 1855. Αλλά η αυτοκτονία, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που τον συσχετίζει με την Αλεχάντρα Πισαρνίκ.
Είναι και η εικόνα του «μαύρου ήλιου» στο σονέτο του Νερβάλ με τίτλο El desdichado[3]:
[…] Το μόνο αστέρι μου νεκρό, και στο έναστρο λαγούτο μου
προβάλλει ο μαύρος ήλιος της Μελαγχολίας. […]
(μετάφραση: Παναγιώτης Μουλλάς )
και η μελαγχολία που πηγάζει από αυτή και μας επιτρέπει να συσχετίσουμε τους έμμετρους και απόλυτα ακριβείς στίχους τού Νερβάλ, με τον ελεύθερο στίχο τού έργου της Πισαρίνκ και πιο συγκεκριμένα στο ποίημα Anillos de ceniza, όπου γινόμαστε μάρτυρες «μιας διαίρεσης του ήλιου σε μικρότερους μαύρους ήλιους».
3.3. ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ, 1958
– Τίτλος ποιήματος: Desde esta orilla
Επιγραφή:
Soy pura
porque la noche que me encerraba
en su negror mortal
ha buido.
W. Blake
Όπως και στην ποίηση του Μπλέικ, η εμπειρία δεν αντιτίθεται στην αθωότητα. Είναι μια γνώση υπό διερεύνηση από το υποκείμενο.
Το αίμα θέλει να καταλαγιάσει.
Του στέρησαν τον λόγο να αγαπά.
Γυμνή απουσία.
Παραληρώ, χάνω τα φτερά μου.
Τι θα έλεγε ο κόσμος αν ο Θεός
τον είχε εγκαταλείψει έτσι;
(Αλεχάντρα Πισαρνίκ, Ο απών[4])
3.4. ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, 1959
– Τίτλος ποιήματος: Caroline de Gunderode
Επιγραφή:
En nostalgique je vogabondais
par l’ infini
C. de G.
H Karoline Friederike Louise Maximiliane von Günderrode (1780 –1806), όπως είναι ολόκληρο το όνομα της Caroline de Gunderode, ήταν Γερμανίδα ποιήτρια που επηρεάστηκε από το κίνημα του Ρομαντισμού. Οι ποιήτριες του γερμανικού ρομαντισμού, τυγχάνουν υψηλής εκτίμησης από τους υπερρεαλιστές τής εποχής που η Πισαρνίκ έζησε το Παρίσι. Παράδειγμα τέτοιας καθολικής αποδοχής ήταν και η Caroline de Gunderode.
– Τίτλος ποιήματος: Destrucciones
Επιγραφή:
en besos, no en razones
QUEVEDO
Αναφέρεται σε απόφθεγμα του Francisco de Quevedo (1580-1645).
3.5. ΤΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΥΧΤΕΣ, 1965
– Τίτλος ποιήματος: Pido el silencio
Επιγραφή:
…canta, lastimada mía
CERVANTES
Στίχος από το έργο Don Quijote De La Mancha (Δον Κιχώτης) του Miquel de Cervantes.
3.6. ΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΦΡΟΣΥΝΗΣ, 1968
– Τίτλος ποιήματος: Cantora Nocturna
Επιγραφή: «Joe, macht die Musik von damals nacht…»
Ο συγκεκριμένος στίχος είναι μέρος του ποιήματος «Bilbao Song, 1929» που γράφτηκε από τον Bertolt Brecht και μελωποιήθηκε από τον Kurt Weill.
– Τίτλος ποιήματος: Extracción de la piedra de locura
Επιγραφή:
Elles, les ámes (…), sont malades et elles souffrent et nul ne leur
porte-reméde; elles sont blessées et brisées et nul ne les panse.
RUYSBROECK
Ο Jan Van Ruysbroeck ήταν Φλαμανδός μυστικιστής και θεολόγος. Είδαμε προηγουμένως (βλ. 1.4.) ότι η Πισαρνίκ ήταν ήδη επηρεασμένη από τον αποκρυφισμό τού Μπρετόν. Εδώ, δεν παραθέτει το αυθεντικό κείμενο στα λατινικά, παρά μόνο στη γλώσσα την οποία γνώριζε εκτός από τα ισπανικά, δηλαδή τα γαλλικά.
– Τίτλος ποιήματος: El sueño de la muerte o el lugar de los cuerpos poéticos
Επιγραφή:
Esta noche, dijo, desde el ocaso, me cubrían con una
mortaja negra en un lecho de cedro.
Me escanciaban vino azul mezclado con amargura.
El Cantar de las huestes de Ígor
Ανώνυμο έργο της αρχαίας σλαβικής λογοτεχνίας, το οποίο πιθανότατα γράφτηκε στα τέλη του 17ου αιώνα.
– Τίτλος ποιήματος: A un poema acerca del agua, de Silvina Ocampo
Επιγραφή:
que emana toda la noche profecías
O. Paz
Βλέπε (Βλ. 2.6.)
2.5.1.2. Τίτλος ποιήματος: […] Del silencio
Επιγραφή 1η:
…está todo en algún idioma que no conozco…
L.C. (A través del espejo)
(Βλέπε 2.7.2.)
Αναφέρεται στο έργο του, Μέσα από τον καθρέφτη.
Επιγραφή 2η:
Sinto o mundo chorar como lingua estrangeira
Cecilia Meireles
Η Σεσίλια Μεϊρέλες (1901-1964), ήταν Βραζιλιάνα ποιήτρια, καθηγήτρια και δημοσιογράφος.
Η μόνη πληροφορία σχετικά με τη συγκεκριμένη επιγραφή, είναι η μαρτυρία της συμπατριώτισσας της Meireles, Ana Cristina César η οποία είχε πει: «Είναι συγκινητικό για έναν Βραζιλιάνο αναγνώστη να βλέπει ότι η Πισαρνίκ περιλαμβάνει, ως επιγραφή στο ποίημα ‘’Del silencio’’, το 1971, στίχο από το τελευταίο βιβλίο τής Σεσίλια Μεϊρέλες».
Επιγραφή 3η:
Ils jouent la pièce en étranger
Michaux
(Βλέπε 1.3.)
Επιγραφή 4η:
…alguien mató algo
L. Carroll
(Βλ. 2.7.2.)
*
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Εν κατακλείδι, διαπιστώνουμε ότι κυρίαρχο ρόλο στις αφιερώσεις και τις επιγραφές που συνοδεύουν τα ποιήματα της Αλεχάντρα Πισαρνίκ, διαδραμάτισαν οι γνωριμίες της, κατά το διάστημα που έζησε στο Παρίσι. Εκεί όπου έμελε να πάρει σάρκα και οστά το «υπερρεαλιστκό της όνειρο». Οι αφιερώσεις στα ποιήματά της, ήταν ένας «φόρος τιμής» στους ανθρώπους τής τέχνης που διαμόρφωσαν αυτό στο οποίο κατέληξε να είναι. Μια ποιήτρια που ξεκίνησε από τον υπερρεαλισμό, αλλά δεν υπέταξε την ποίησή της στις αυστηρές επιταγές και προδιαγραφές του κινήματος. Η Yvon Bordelois άλλωστε μας αναφέρει ότι η Πισαρνίκ δεν εμπιστευόταν το υποσυνείδητό της και ότι για να φέρει ένα ποίημα στην τελική του μορφή, «πρόσθετε, άλλαζε, έσβηνε, έκοβε, παρατηρούσε το ποίημα σαν ένα αντικείμενο (Βλέπε πιο κάτω).» Συμπορεύτηκε μαζί με τον υπερρεαλισμό, δανείστηκε στοιχεία και τα αναμόρφωσε σύμφωνα με τη φαντασία και τον αποκρυφισμό που της εμφύσησε ο Μπρετόν (Βλέπε 1.3.), σ’ έναν έλλογο και γλωσσικά έκπαγλο λυρισμό. Η σχέση της, επίσης, με τον Χούλιο Κορτάσαρ μάς είναι γνωστή. Ο σπουδαίος Αργεντινός συγγραφέας, μάλιστα, κάποτε της είχε εμπιστευτεί τη δακτυλογράφηση του βιβλίου του Rayuela (Βλέπε 2.7.4.).
Για τη συμβολή του «φανταστικού» στην ποίηση τής Πισαρνίκ, διαβάζουμε στο περιοδικό Τα νέα γράμματα[5]:
«Στον υπερρεαλισμό, η ανατρεπτική διάθεση του Ντανταϊσμού, ενσωματώνεται σε μια συνολική αντίληψη για την τέχνη η οποία
α) αναδεικνύει κυρίαρχη τη λειτουργία τής δημιουργικής φαντασίας,
β) αποδέχεται και δεξιώνεται στους κόλπους της ποίησης το τυχαίο και «την πιθανή αλλ’ ασύλληπτη νομοτέλειά του», η οποία δημιουργεί μια καινούργια προοπτική και λύνει τα δάχτυλα του ποιητή που κρατήθηκαν μακριά από τον πλούτο τουκόσμου των εικόνων και
γ) αποβλέπει να συνθέσει και να ενοποιήσει ολόκληρο «το ψυχικό και υλικό είναι».
– Η ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΡΙΑ ΠΙΣΑΡΝΙΚ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ
Ένας από τους υπερρεαλιστές που θαύμαζε ήταν ο Γάλλος Αντονέν Αρτώ για τον οποίο αξίζει να αναφέρουμε ότι για μεγάλες περιόδους της ζωής του ήταν έγκλειστος σε ψυχιατρικέςς κλινικές, κάτι που τον συνδέει με τα προβλήματα ψυχικών διαταραχών που αντιμετώπιζε η Πισαρνίκ:
«Πλησιάζω σε αυτό που επιθυμώ να γράφω, αν και θα μου άρεσε, όπως ο Αρτώ, να γράφω για την παραφωνία με τον ομορφότερο δυνατό τρόπο»[2].
Σε σχέση με την αντίληψη του Μπρετόν για τον έλεγχο του υποσυνείδητου αξίζει να αναφέρουμε τις ίδιες τις λέξεις τής Πισαρνίκ:
«Η δυσκολία μου με τα κόμματα είναι μέρος της δυσκολίας μου με τον έναρθρο και δομημένο λόγο. Υποθέτω ότι ανήκω στο είδος του λυρικού ποιητή που τρομάζει από το απερίγραπτο και το ανείπωτο. Και παρόλο αυτά, δεν θέλω να είμαι έτσι. Εξ ου και οι εμμονές μου με τη γραμματική»[3].
Επίσης, αξίζει να ανφερθεί η μαρτυρία τής Ivonne Bordelois, που συναντούσε την Πισαρνίκ στο Παρίσι από το 1960:
«Η φαντασία στον φανταστικό κόσμο της Αλεχάντρα Πισαρνίκ είναι φανερά δεμένη με την υπερρεαλιστική εικόνα. Αλλά όπως ειπώθηκε και από περισσότερους από έναν συγγραφέα –σκέφτομαι την Becciú και τον Pezzoni- αν και η ‘’φανταστική’’ συμβολή και η ζωτική συγγένεια της Αλεχάντρα με τον υπερρεαλισμό είναι φανερή, η γραφή της απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί υπερρεαλιστική. Θυμάμαι τις αναρίθμητες φορές που στο δωμάτιό της στην Rue St. Sulpice σηζητούσαμε τις καταβολές των βιβλίων της ‘’Το δέντρο της Αρτέμιδος’’ και ‘’Οι εργασίες και οι νύχτες’’. Πρόσθετε, άλλαζε, έσβηνε, έκοβε, παρατηρούσε το ποίημα σαν ένα αντικείμενο[4]».
*
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
1 (Ημερολόγια, σελ. 171)
2 κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα σε μετάφραση Χριστόφορου Λιοντάκη, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2004
3 περιλαμβάνεται στο έργο «Τα κορίτσια της φωτιάς», 1854 και κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα σε μετάφραση Βάσως Μέντζου, από τις εκδόσεις Ολκός, 1991
4 μετάφραση Στάθη Ιντζέ, από το βιβλίο Ποιήματα, Αλεχάντρα Πισαρνίκ, εκδόσεις Θράκα, 2014
5 (Ημερολόγια, σελ. 171).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
1 «Paul Eluard»,Τα Νέα Γράμματα, χρ. Β, τχ. 3 (1936)
²Pizamik, Alejandra: Op. cit., Buenos Aires, 1968, 18 Αυγούστου, σελ. 289.
³Pizamik, Alejandra: Op. cit., 1992, Buenos Aires, 1966, 3 Μαΐου, σελ. 278.
*
ΠΗΓΕΣ
– Vicente Cervera Salinas, Las cenizas del reino. El hermoso delirio de Alejandra Pizanik
– Fiona Joy Mackintosh, Karl Posso, Árbol de Alejandra: Pizarnik Reassessed
– Alicia Genovese, La doble voz: poetas argentinas contemporáneas
– Susana Días Nuñez, Los límites de la escritura. Alejandra Pizarnik y Marguerite Duras
Julio Cortázar. Cartas 1964- 1968. Edición a cargo de Aurora Bernárdez. Editorial: -Alfaguara. Biblioteca Cortázar.
– Josefa Fuentes Gómez, El surrealismo en Alejandra Pizarnik
