Μπορίς Βιάν, η περιθωριοποίηση του συγγραφέα
της Estefania Montecchio
απόδοση: Στάθης Ιντζές
Το 1946 αποδείχθηκε ένας έντονος χρόνος για τον Μπορίς, από λογοτεχνικής άποψης. Ξεκίνησε κάποια έργα που δημοσίευσε τον επόμενο χρόνο, όπως και κάποια άλλα που είχε ξεκινήσει εκείνη την περίοδο. Έτσι μας αποκαλύπτει ο Ζαν Κλουζέ αν σκεφτούμε ότι «το 1946 ο Μπορίς Βιάν είχε την ευκαιρία να ξεδιπλώσει την εκπληκτική ευκαίρια της λογοτεχνικής έκφρασής του και της εξαιρετικής δημιουργικής του φλέβας» [Κλουζέ, 1976: 27]. Ανάμεσα στο σύνολο των συμπεριλαμβανόμενων έργων, βρίσκεται Ο αφρός των ημερών, που ολοκληρώθηκε από τον Βιάν στις αρχές του ίδιου έτους. Τον Ιούνιο ξεκίνησε την συνεργασία του με την εφημερίδα Les Temps Modernes. Τον Αύγουστο «μετέφρασε» το Θα φτύσω στους τάφους σας. Τον Σεπτέμβριο, ξεκίνησε τη συγγραφή του Φθνινοπώρου στο Πεκίνο το οποίο ολοκληρώθηκε δύο μήνες αργότερα. Ο Κλουζέ συνοψίζει την δραστηριότητά του κατά το έτος 1946 με τον ακόλουθο τρόπο:
Να, το έργο του κατά τη διάρκεια μικρότερη του ενός έτους: τρια μυθιστορήματα, ένα θεατρικό έργο, χρονικά, άσκηση του επαγγέλματος του μηχανικού… και χωρίς να υπολογίζουμε τις ώρες που πέρασε στο Saint-Germain-des-Prés. Ο ρυθμός παραγωγής του και η ποικιλιά των ασχολιών του κατέληξαν να τον αποπροσανατολίσουν. [Κλουζέ, 1976: 27]
Παρόλ’ αυτά, σημειώνει επίσης ότι οι λογοτεχνικές φιλοδοξίες του Βιάν, από τα τέλη της δεκαετίας του σαράντα διαψεύστηκαν με το πέρασμα των χρόνων εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων αποτυχίων «[…] αποτυχίες που κατέληξε να τις θεωρεί αναπότρεπτες» [Κλουζέ, 1976: 48]. Ωστόσο, σε ποιες αποτυχίες αναφέρεται ο Κλουζέ; Παρόλο που οι συγκρούσεις του με την κριτική και την εκδοτική βιομηχανία ακολουθήθηκαν από ποικίλα κείμενα, υπήρξε μια απόρριψη που, χωρίς αμφιβολία, ήταν εκείνη που επέδρασε περισσότερο στην λογοτεχνική του καριέρα. Η απώλεια του βραβείου «Prix de la Pléiade».
H Κλαιρ Ζιλιάρ θυμάται εκείνο το επεισόδιο της ζωής του με κάθε λεπτομέρια. Ο Σαρτρ πείθει τον Κενώ και τον Λεμαρσάν να δώσουν τη ψήφο τους στο βιβλίο του Βιάν για το βραβείο. Δίνει την έγκρισή του επίσης, για μια προδημοσίευση ενός αποσπάσματος από τις πρώτες σελίδες σε φύλλο της Les Temps Moderns που θα κυκλοφορούσε τον μήνα Οκτώβριο. Ο Μπορίς είναι ενθουσιασμένος. Έχει τη σιγουριά ότι θα λάβει την τιμητική διάκριση, που συνοδευόταν από 100.000 φράγκα, μια περιουσία για τα δεδομένα της εποχής. Θα ξεχωρίσει, έτσι, στον λογοτεχνικό κόσμο, τα μυστικά του οποίου ακόμη αγνοούσε. Ίσως θα μπορούσε, ακόμα, και να παρατήσει τη δουλειά του για να αφοσιωθεί στη συγγραφή. Είναι η υπόσχεση αυτού του νεοϊδρυθέντος θεσμού για το βραβείο που δημιουργήθηκε μόλις το 1944. Ο Ζακ Λεμαρσάν είναι ο γραμματέας της κριτικής επιτροπής, η οποία συγκροτείτο από αναγνωρισμένους συγγραφείς: Σαρτρ, Καμύ, Ελουάρ, Μαλρώ, Αρλάν, Μπουσκέ, Κενώ, Πολάν, Μπλανσώ, Γκρενιέ και Ρολάν Τουάλ. Ο ακόμα άπειρος, σε αυτόν τον μικρόκοσμο, Μπορίς δεν αμφιβάλει ούτε στιγμή για τη δεδομένη στήριξη από εκείνους. Ο αφρός των ημερών ανταγωνίζεται με το Terre du temps, μια ποιητική συλλογή του Ζαν Γκροζάν, θρήσκου ποιητή που συνεργαζόταν με την Nouvelle Revue Française. Ο Βιάν είναι σίγουρος για τον εαυτό του απέναντι στον Γκροζάν, γνωρίζοντας για τη στήριξη στην οποία κι εκείνος υπολογίζει. Η απογοήτευση, παρόλ’ αυτά, σύντομα θα έρθει ως συνέπεια των προσδοκιών του. Την 25η του Ιουνίου, το βραβείο απονέμεται με οκτώ ψήφους στο έργο του ιερέα, έναντι τριών που απέσπασε ο Μπορίς Βιάν και μίας που απέσπασε ο Ανρί Πισέτ. Ο Πωλ Ελουάρ, κάτα τα φαινόμενα, είχε την πρόθεση να ψηφίσει υπέρ του ώστε να αποφύγει τη διαμάχη μεταξύ των οπαδών και των αντιπάλων του Terre du temps. Ο Γκροζάν βγήκε, επομένως, κερδισμένος από μια καμπάνια προώθησής του από τον φίλο του, Μαλρώ.
Ο Αρνώ καταγράφει ότι ο Βιάν αποδέχθηκε με άσχημο τρόπο, το ότι αυτό το βραβείο που απονεμήθηκε σε ένα χειρόγραφο το είχε χάσει και ακόμα ότι τόλμησαν να προτιμήσουν το έργο ενός ιερέα και όχι το δικό του [Αρνώ, 1990: 111]. Η Ζυλιάρ συμμερίστηκε την άποψη αυτή και διαβεβαίωσε ότι ο Μπορίς αντέδρασε με τη νεανική του έξαψη, μιας και δεν χώνεψε την ταπείνωση. Και χωρίς να τα παρατήσει, έγραψε ένα ποίημα¹ που φανέρωνε τον θυμό του.
Εξηγεί η Ζυλιάρ, πιο μετά, ότι μόνο ο Σαρτρ, ο Κενώ και ο Λεμαρσάν επεφύλασσαν μια αδιαπραγμάτευτη στήριξη στον Βιάν μέχρι το τέλος. Αλλά ο Βιάν, παρακινούμενος από τη λογοτεχνική αξιά του βιβλίου του, δεν κατεύνασε αμέσως την οργή του, παρά απευθύνθηκε στις εκδόσεις Γκαλιμάρ.
Είναι ξεκάθαρο ότι, όπως εξηγήθηκε παραπάνω, η αποτυχία αποδείχθηκε ένα σκληρό χτύπημα για τον Βιάν μιας και η συγγραφή ήταν, μαζί με τη μουσική του δραστηριότητα, το πάθος του. Είναι πολλοί οι συγγραφείς που μαρτυρούν αυτό το γεγονός. Ο Λαφορέ, στην εισαγωγή του Traitté, αναφέρει τον Μορίς Γκουρνέλ, με τον οποίο ο Βιάν ήταν ενοχλημένος για τη σκανδαλώδη συγγραφική του φήμη και αυτό τον περιόρισε. Υπέφερε επίσης από την αποτυχία των έργων του [Γκουρνέλ στον Λαφορέτ, 1999: 51]. Πρέπει να θυμηθούμε, σε αυτό το κλίμα, το πρώτο κεφάλαιο του Θα φτύσω στους τάφους σας, και συγκεκριμένα το σημείο όπου ο Λι γνωρίζει τον εργοδότη του και τον ρωτά ποια είδη βιβλίων είναι τα πιο ευπώλυτα.
Έτσι επαληθεύεται και η παρατήρη του Τζοόυνς, για τον οποίο η άρνηση του «Prix de la Pléiade» για τον Αφρό των ημερών τον Ιούνιο του 1946, σηματοδότησε την απαρχή της τάσης του Βιάν να γίνει περιθωριακός συγγραφέας [Jones, 1944: 208]. Διαπιστώνεται, επίσης, από τον τρόπο κατά τον οποίο επήλθε ο θάνατος του Βιάν, η θέση του ανάμεσα στους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Και όχι μόνο αυτό. Μερικοί συγγραφείς τείνουν να υπογραμμίσουν τον περιθωριακό του χαρακτήρα μέσα στους ίδιους κύκλους. Η Ντέυ Μουρ, για παράδειγμα, παρατηρεί ότι «ξεκάθαρα ο Σαρτρ ήταν η λογοτεχνική δύναμη στην οποία υπλόγιζε. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον Βιάν γιατί η δουλειά του αντιμετωπιζόταν διαρκώς ως περιθωριακή σε σύγκριση με τις πιο «σοβαρές» συνεργασίες της εφημερίδας» [Ντέυ Μουρ, 2003: 32]. Με τη σειρά του ο Τζόουνς αναφέρει αυτήν την αντιμετώπιση και την ενισχύει όταν επιβεβαιώνει ότι οι περιθωριακές εμμονές του Βιάν έπαιρναν σάρκα και οστά μέσα στα έργα του, κάτι για το οποίο οι συνεργασίες του άρχισαν να γίνονται μη αποδεκτές από την εφημερίδα. Κάπου εδώ θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν η περιθωριοποίηση του Βιάν έχει επιπλέον κάποια σχέση με τον εμπαιγμό των συγχρόνων του στον οποίο αναφέρεται ο Τενώ. Είναι δύσκολο να συμπεράνουμε αν η περιθωριοποίηση του Βιάν προηγήθηκε του εμπαιγμού που σήμανε αυτόματα τον παραγκωνισμό των έργων του ακόμα και από τον ίδιο τον συγγραφέα.
Παρόλαυτα, αυτή η αποτυχία φαίνεται ότι δεν εμπόδισε τον Βιάν να μπορέσει να ζήσει άνετα, χάρις τη συγγραφή, για ένα μεγάλο διάστημα της ζωής του. Ήταν η στιγμή που με το ετερώνυμο, Vernon Sullivan, θα σφυρηλατούσε τον μύθο του και θα αναποδογύριζε την τύχη του.
Montecchio, Estefanía
Asimilación, caricatura, implosión: clichés y estereotipos
según Boris Vian y Vernon Sullivan
—
¹ Nous étions partis presque-z-équipollents
Hélas! Tu m’as pourfendu et cuit, Paulhan.
Victime de pets d’un Marcel à relents
J’ai-z-été battu par l’Abbé Grosjean.
Qui m’a consolé, c’est Jacques Lemarchand
Mais mon chagrin, je le garde en le remâchant
Je pleure tout le temps
Que n’eau, Que n’eau.
Sartr’apprendra, qu’ils m’on dit en rigolant,
A ne pas écrire des poésies mystère.
Alors, je m’y mets.
J’ai mal à ma rapière.
Mais je ne le dirai jamais.
Je vais faire une pensée
Bouches-vous le nez
Vous entendrez le bruit
Je crois que ça suffira.
(Vian en Arnaud, 1990: 111)
